Het grenzeloze denken van Wubbo Ockels

Mijn column voor de website van de landelijke werkgroep Kerk en Milieu, september 2017.

Hij genoot bekendheid als astronaut: Wubbo Ockels (1946-2014). Tot aan zijn dood was hij hoogleraar aan de faculteit Lucht- en Ruimtevaart van de TU Delft. Juist door zijn kennis van het heelal besefte hij hoe bijzonder, uniek en kostbaar het leven is in die dunne schil die dampkring heet. Het leven op het summiere planeetje aarde is een groot wonder, zo besefte hij.

Na zijn overlijden liet Ockels een bijzondere brief na. Daarin schreef hij: ‘De ruimtevaart heeft ons een spiegel voorgehouden. We zijn nu echt waar we zijn: op een prachtige planeet, waar we niet zonder kunnen. We zijn allemaal astronauten van het Ruimteschip Aarde.’

Symbolen, rituelen en kunst

Ockels lijkt in zijn brief de grote wereldreligies inclusief het christendom als obstakels te zien voor mondiale en ecologische verbondenheid. Hij gelooft in ‘de God van de mensheid’ en die is volgens hem ‘in ons allemaal’. Ockels schrijft: ‘We kunnen ons niet achter deze God verstoppen, omdat het in ons zit. We kunnen ons niet verbergen voor de verantwoordelijkheid voor onszelf.’ En iets verderop: ‘We moeten symbolen, rituelen en kunst maken om ons geloof in de mensheid te uiten.’

Op zijn sterfbed zag en schreef hij het scherp. In zijn brief getuigt hij van een grote liefde voor het leven op aarde, geboren uit verwondering. Ockels gaf daarmee uitdrukking aan een verlangen naar vrede en harmonie tussen mensen onderling en tussen mensen en de aarde. Dat maakt mij stil. De brief zet mij ook aan het denken. Moeten christenen, moslims, joden en hindoes hun overtuigingen inruilen voor een compleet nieuw vorm te geven universele religie?

Geestkracht

De brief van Ockels dateert uit 2014 maar kan ook vandaag christenen en andersgelovigen volop aan het denken zetten. Hoe duurzaam en inclusief is mijn geloof? Hoe open, spiritueel en milieubewust is mijn geloofsgemeenschap? Gelovigen kunnen hun eigen religieuze tradities op een meer inclusieve en ecologische manier leren verstaan.

De wereldgodsdiensten bevatten allemaal een grote rijkdom aan wijsheid en inzicht en ze hoeven elkaar niet in de weg te zitten. Past dat wel in onze denkwijze? De eigen religieuze bronnen kunnen mensen helpen om verwonderd te zijn over de aarde. Dat vraagt vaak wel om nieuwe interpretaties en om geestkracht die grenzen doorbreekt.

Als christen vraag ik me af: wilde Jezus een nieuwe religie stichten? Of ging het hem om het overbruggen van verschillen en daarmee de komst van wat Hij zelf het Koninkrijk noemde? En wat betekent dat vandaag voor het ruimteschip Aarde en haar astronauten? Kan de blauwe hemel wel zonder een groene aarde? En andersom? Is God uitsluitend transcendent aanwezig: mentaal en op afstand, uitstijgend boven het hier en nu? Of is God ook immanent en meer gevoelsmatig present in mensen, dieren, bomen, planten, lucht, vuur en water? En wat heeft dat voor consequenties?

Nieuw bewustzijn

Deze vragen kunnen leiden tot een nieuw bewustzijn en een hernieuwde zoektocht vanuit kerken naar vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping, samen met alle mensen van goede wil. Een niet-kerkelijk geluid als dat van Wubbo Ockels is daarbij meer dan welkom: een geschenk uit de hemel met oog voor de aarde.

Advertenties

 

De hogepriesters van het populisme

De filosoof Karl Marx schreef het in 1844: religie is opium van het volk. Door te wijzen op de beloning in het hiernamaals, zouden mensen zich sneller schikken in hun levenslot zodat zij zich makkelijk laten verdoven en uitbuiten. Lenin maakte er later zelfs van: religie is opium voor het volk. Wat verdooft ons vandaag? Welke leiders verspreiden nu een roes die mensen blind maakt voor de echte maatschappelijke problemen? Het rechts-populisme overtreft wat dat betreft ruimschoots de religie.

Naast wat restanten christelijk fundamentalisme in en rond de Biblebelt kent ons land ook import-fundamentalisme van christenen en moslims. Hier groeien mensen op met een strakke religieuze ideologie die leidt tot bewustzijnsvernauwing. Hoewel? Vaak gaat het bij migranten ook om emancipatie. Voor hen kan religie een motor zijn van bewustwording, sociale erkenning en ontwikkeling.
Zelf mocht ik dat eens ervaren als freelance verslaggever van een regionale krant. Ik maakte een reportage over een Ghanese kerkdienst – ja, het swingde de pan uit! – in een grote parkeergarage in Amsterdam-Zuidoost. Ik zag en hoorde mensen die in een lastig parket zaten met tegelijk veel geestelijke en sociale ‘power’. En ook enorm veel solidariteit. Ook vanuit diverse moskeeën werken mensen aan emancipatie, dialoog en integratie en vindt sociaal werk plaats.
Toch kan godsdienst ook conservatief en benauwend zijn. En in het ergste geval leiden tot geweld. Ook in Nederland groeien mensen op in een milieu waarin vastomlijnde godsdienstige waarheden samen een gesloten ideologie vormen. De veilige wereld van de eigen groep wordt in contrast geplaatst met de boze buitenwereld.

Het grote kwaad

In die zin is er relatief weinig verschil tussen fundamentalistische christenen en moslims. Sterker nog: het anti-islam sentiment dat in de SGP-achterban zo sterk aanwezig is, lijkt soms bijna op een vorm van zelfhaat. Kijk naar de overeenkomsten: het bewaken van een traditioneel rollenpatroon tussen mannen en vrouwen, het taboe op homoseksualiteit en andere onwrikbare en exclusieve waarheden op basis van een religieus boek dat ‘van kaft tot kaft’ waar is en geen ruimte biedt aan persoonlijke interpretatie.
Meer dan negentig procent van de Nederlandse bevolking is vandaag – godsdienstig of niet – stukken vrijzinniger georiënteerd. Leve de vooruitgang! Maar maakt secularisatie mensen uiteindelijk ook minder vatbaar voor een overzichtelijk verhaal, voor het denken in termen van ‘wij’ tegenover ‘zij’ en het op een simpele manier lokaliseren en adresseren van het grote kwaad?
Als ik zie hoe politici als Wilders en Baudet het doen in de peilingen, dan meen ik dat een groot deel van de Nederlandse bevolking geneigd is om zichzelf te laten meenemen in een roes. Ook CDA-leider Buma weet dit en suggereert daarom in de H.J. Schoolezing van 4 september jl. dat de autochtone bevolking (‘de gewone Nederlander’) de dupe is van een ‘mislukte integratie’ van minderheden. Buma draait deze plaat grijs en blijft hangen in cultuurpessimisme. Hij voedt daarmee negatieve gevoelens die een eigen leven leiden, vaak los van de realiteit. Met moreel leiderschap heeft dat bar weinig te maken.
Marx had gelijk. Vroeger leende vooral de gevestigde religie zich om mensen in slaap te laten sussen en te laten neerleggen bij hun lot. Vandaag zijn het de hogepriesters van het populisme die via de massamedia roepen dat zij een kant-een-klare oplossing hebben voor alle problemen. De roes is nu niet gericht op een denkbeeldige hemel, maar bestaat als doorleefde angst gevoed door rancune.

IJdele motieven

De opium van vandaag wordt ingezet door mannen die tijdens hun maatschappelijke of politieke carrière tegen een grens aanlopen. Wat nu? Vanuit ijdele motieven krijgen ze de smaak van het populisme te pakken om vervolgens extreemrechtse broodjes te bakken. Soms denk ik: zouden ze zelf stiekem niet beter weten?
Dat ondertussen de beginselen van onze rechtsstaat onder druk staan, gevoelens van onveiligheid toenemen en mensen zich minder thuis voelen in Nederland, is de prijs die we met ons allen betalen. En dat door politieke keuzes de sociaaleconomische ongelijkheid groeit en een nieuwe onderklasse van zowel allochtonen als autochtonen ontstaat, wordt domweg ontkend of afgedaan als bijzaak. Om over de klimaatverandering en alle noodzakelijke maatregelen van dien nog maar te zwijgen.

Veel mensen zijn geneigd zichzelf te laten meenemen in een roes. Ze worden boos en bang bij het zien van bijvoorbeeld gesluierde vrouwen of een nieuwe moskee. Ja, het is me volkomen duidelijk. Niet de Islam maar de angst voor de Islam is vandaag de ultieme opium van het volk.

Dit artikel is ook gepubliceerd op de website NieuwWij.nl.

 

 

Vrede na vijftig jaar bezetting?

Gepubliceerd in magazine De Linker Wang, juli 2017.

De bezetting van Palestijns gebied door Israël is dit jaar vijftig jaar oud. Het brengt herinneringen bij me boven. In 1992 nam ik deel aan een groepsreis naar Israël. Met jongeren vanuit de Christelijke Gereformeerde Kerken deden we vrijwilligerswerk. Onze gastheer was een predikant die namens het kerkgenootschap was uitgezonden naar Israël. De groep deed onderhoudswerk in de botanische tuinen van de Hebrew University in Jeruzalem én schilderwerk in een ziekenhuis van de Lutherse Wereldfederatie waar met name gewonde Palestijnse kinderen werden verzorgd. De groep kwam in contact met zowel Joden als Palestijnen.

Toen we uitzicht hadden op de Tempelberg waar de gouden koepel van de Rotskoepelmoskee in de zon schitterde, vroeg één van de groepsgenoten mij: ‘Denk je dat het ooit goed zal komen?’. Ik vroeg hem wat hij precies bedoelde. Zijn antwoord kwam er op neer dat iedereen uiteindelijk christen zou moeten worden en dat Jezus dan terug zou keren. Dan zou alles zou goed komen. Hoewel ik deze gedachtegang kende, kon ik er niet zoveel mee. ‘Moeten mensen niet juist elkaars geloof en verschillen respecteren, om het uiteindelijk goed te laten komen?’, wierp ik tegen. ‘Is niet juist dat in de geest van Jezus?’

Hoewel de groepsreis vanuit een stevig gereformeerd kerkgenootschap was georganiseerd, werd ook de Palestijnse kant laten zien. Achteraf zie ik dat als positief. Want in orthodox-protestantse kringen bestaat ook veel blinde liefde voor Israël. Inmiddels ben ik lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Ook hier is bij sommigen onbegrip als het om het lot van de Palestijnen gaat.

In 2010 werd ik hoofdredacteur van De Linker Wang. Bewust koos ik ervoor om de stem die in de media en politiek zo zwak klinkt, een podium te bieden. Zo publiceerden we in 2015 een interview met Jaap Hamburger, voorzitter van ‘Een Ander Joods Geluid’. Hij zei: ‘We zijn overtuigd voorstander van de tweestatenoplossing: Israël moet daarbij de bezette gebieden verlaten en integraal teruggeven aan de Palestijnen, waarna zij hun eigen staat kunnen inrichten (…). Erkenning van Palestina in combinatie met volwaardig lidmaatschap van Palestina van de VN impliceert de beëindiging van die bezetting.’

De Palestijnen hebben nu wel lang genoeg gewacht op de erkenning van hun eigen staat, legde hij uit. ‘Die eigen staat is hen verschillende keren in het vooruitzicht gesteld en iedere keer stonden ze met lege handen. Eigenlijk begon dat al in 1949 toen een voorwaarde voor de toelating van Israël tot de VN was dat de VN ook Palestina als zelfstandige staat zouden accepteren, dat is niet gebeurd.’

In 2014 publiceerde De Linker Wang een interview met Debby Farber van Zochrot, een joodse organisatie in Israël die zeer kritisch kijkt naar het ontstaan van de staat Israël in 1948, omdat dit gepaard ging met het verdrijven van ruim 700 duizend Palestijnen. Palestijnen noemen die gebeurtenissen Nakba (‘de ramp’). Zochrot wil de herinnering eraan levend houden. Farber zei: ‘Als je niet begrijpt dat de huidige situatie een direct gevolg is van de Nakba, kan er nooit een oplossing komen.’

Rabbijn Awraham Soetendorp hield in 2008 een lezing in Dalfsen die ik als redacteur versloeg. ‘Het gaat om veiligheid en niet om heiligheid. Heiligheid is niet alleen verbonden met het land Juda, maar met heel de wereld,’ stelde Soetendorp. ‘Het volk Israël heeft gezworven maar altijd zijn verlangen behouden. Joden in den vreemde, in de verstrooiing, zijn door de eeuwen heen begraven met zand uit Israël. Het politieke Zionisme uit de negentiende eeuw, van Theodor Herzl en anderen, kwam niet uit de lucht vallen. Het was de vertolking van een eeuwenoud verlangen.’

Soetendorp stelde hardop de vraag: ‘Waarom was het nodig in 1948 een joodse staat op te richten?’. En hij riep vervolgens het beeld op van de verschrikkingen tegen joden die van 1933 tot 1945 in Europa plaatsvonden. Soetendorps verhaal was en is een ervaringsverhaal. ‘Met mijn ouders woonde ik vanaf 1948 in Israël. Die eerste jaren was er oorlog. Maar bij een luchtalarm bleef mijn moeder, ogenschijnlijk kalm, op de bank liggen. Ze zei: ‘Nee, hier ga ik niet een kelder in. Hier zijn we thuis, dit is ons huis’. En Soetendorp vervolgde, zichtbaar geraakt: ‘Ja, dát is voor mij Israël.’

Op 12 juni jl. schreef Stevo Akkerman in Trouw het zeer kernachtig: ‘De geschiedenis van het ene volk kan de geschiedenis van het andere volk niet ongedaan maken’. Het wordt tijd dat we meer inclusief gaan denken. En als de tweestatenoplossing niet van de grond komt, waarom dan niet één seculiere, multi-etnische en multireligieuze staat Israël-Palestina? De vlag ervan bestaat al…

 

 

GroenLinks en de ideologische bandbreedte

Mijn redactioneel in magazine De Linker Wang, juli 2017.

GroenLinks koos om niet verder te praten met VVD, CDA en D66 over de vorming van een nieuw kabinet. Breekpunt was het vluchtelingenvraagstuk. Het inspireerde onze cartoonist Maarten Wolterink tot de cartoon die achterin dit blad te zien is. Het lijkt een vervolgverhaal want de cartoon in het vorige nummer toonde Jesse Klaver in dubio tussen oppositie (‘lafaard!’) en regeren (‘verrader!’). Verrassend lang bleef deze tekening actueel.

Natuurlijk wordt het tijd dat GroenLinks eens gaat meeregeren. ‘Op naar een centrum-groen kabinet’ was de titel van een opiniestuk dat ikzelf kort na de verkiezingen schreef in Trouw. Maar de ideologische bandbreedte van een kabinet met ter rechterzijde VVD en CDA en aan de andere kant GroenLinks bleek domweg te groot, hoe mooi de bezwerende formules van informateur Herman Tjeenk Willink ook waren. Nee, aan wishful thinking doet GroenLinks niet mee. Zeker niet als het om de kwetsbare positie van vluchtelingen gaat.

In de tijd dat Ab Harrewijn voor GroenLinks in de Tweede Kamer zat (1998-2002) werd weleens gespeculeerd over een kabinet van CDA, PvdA en GroenLinks. Het CDA was toen nog een middenpartij met een linkervleugel. De combinatie kwam er nooit. Maar in een constructie met sociaaldemocraten en christendemocraten had GroenLinks, zeker met veertien zetels, beslist sneller en makkelijker zaken kunnen doen dan nu met Buma en Rutte.

Ik noemde de naam van Ab Harrewijn daarnet ook even omdat op 13 mei jl. voor de vijftiende keer de prijs die aan zijn naam verbonden is, werd uitgereikt. Monique en Stephan van Baaren wonnen de prijs vanwege hun initiatief ‘De Eethoek’ in Almelo: een plek voor mensen om samen te eten en op verhaal te komen. Het verslag van de uitreiking leest u in dit nummer.

Onderwijs en levensbeschouwing vormen een boeiende combinatie. Godsdienstig en humanistisch vormingsonderwijs op openbare basisscholen is sinds dit voorjaar wettelijk verankerd. Hoe ziet dat onderwijs eruit? Redacteur Ina Scholma-Huisman bezocht een bijeenkomst van leerkrachten in deze sector. Verder doet redacteur Laura Vrijsen verslag van de expertmeeting over onderwijsvrijheid georganiseerd door de GroenLinks Onderwijswerkgroep en De Linker Wang. Binnen de partij is draagvlak voor onderwijsvrijheid, zo bleek. Maar wel voorbij verzuiling en hokjesgeest.

Ook het debat over ‘voltooid leven’ staat bol van levensbeschouwing. Humanist Brecht Molenaar schrijft dat er negen misverstanden zijn rond de beoogde wet. Ze waarschuwt tegen nihilisme in een samenleving die er ‘niet socialer’ en ook ‘onherbergzaam’ van wordt. Dat zijn precies de woorden die me te binnen schieten als ik zie hoe liberalen en christendemocraten willen omgaan met vluchtelingen. Dan toch maar die ‘progressief-christelijke’ regering waar Jesse Klaver over sprak? Of heeft theoloog Alain Verheij gelijk en is dat inderdaad een utopie?

 

Formatie zonder visioen

GroenLinks besloot om niet verder te praten met VVD, CDA en D66 over de vorming van een nieuw kabinet. Breekpunt was het vluchtelingenvraagstuk. Ook op duurzaam en sociaal terrein vlotte het niet. Inmiddels zit de ChristenUnie aan tafel.

Wat wordt straks de gedeelde droom van het nieuwe kabinet? De VVD gelooft in kapitalisme, het CDA in conservatisme, D66 in zelfbeschikking en de ChristenUnie noemt zich christelijk-sociaal. De mix van deze vier dromen zal leiden tot een centrumrechts beleid waarbij thema’s  uitgeruild worden. Het visioen ontbreekt. En zoals de Spreuken-dichter in de Bijbel het zo treffend zegt: ‘Zonder visioen, verwildert het volk’.

Voor GroenLinks bleek de ideologische bandbreedte van een kabinet met VVD en CDA te groot. Het laat zien dat GroenLinks ergens voor staat. Compromissen sluiten is goed, maar als je meer dan driekwart van je eigen programma moet inleveren, waar blijf je dan? Maar anderzijds: er moet wel een kabinet komen. En als je dan aan tafel zit, kun je dan niet beter gaan meeregeren? Voor GroenLinks viel het kwartje naar links, maar het zou goed zijn als D66 en ChristenUnie samen nog wat duurzame punten weten te verzilveren.

Het nemen van verantwoordelijkheid is volgens sommigen een deugd waar het GroenLinks aan ontbreekt. Zo schreef EO-journalist Bertine Moenaff: “De ChristenUnie is een partij waar mensen geloven dat nederigheid een deugd is, het kleine wordt geëerd en geven beter is dan nemen. Met zo’n grondhouding durft Segers wél stappen te zetten naar een onzekere uitkomst.”

Dit stoort me. Alsof GroenLinks geen stappen durfde te zetten. En het ‘compromisme’, zoals Marianne Thieme (Partij van de Dieren) dat zo treffend noemt, wordt hier door Moenaff tot deugd verheven. Zelfopoffering als het ultieme geloof. Het is een vrome gedachte. Maar ik denk dat Segers ook wel beseft dat zo’n houding in de weerbarstige politieke werkelijkheid uiteindelijk niet de weg is. Wel is de achterban van zijn partij conservatiever dan de top en minder gericht op duurzaamheid, sociaal beleid en vluchtelingen. Zelfs de PVV snoept kiezers weg bij de ChristenUnie. Dat geeft hem speelruimte.

Segers staat bekend om zijn geloof in Jezus. Over Jesse Klaver zijn toespelingen gemaakt alsof hij een soort Jezus zou zijn. ‘Mijn Koninkrijk is niet van deze wereld’. Dat is volgens de Bijbel een uitspraak van Jezus. Het zijn woorden die steeds door mijn hoofd schieten tijdens de formatie. Want hoe sterk en verleidelijk zijn ijdelheid, behoudzucht en de behoefte aan macht? En hoe kwetsbaar is de weg van verandering, gericht op solidariteit, duurzaamheid en vrede?

[ Foto: Oxfam Novib op festival Welcome to the Future, Flickr.com Creative Commons ]

 

De kogel kwam van…

‘De kogel kwam van links, niet van rechts.’ Deze uitspraak van toenmalig LPF-voorzitter Peter Langendam, kort na de moord op Pim Fortuyn in 2002, is inmiddels een klassieke quote. Voor mij staat-ie symbool voor het polariserende denken dat het begin van deze eeuw zo kenmerkt, tot vandaag aan toe.

Kwam de kogel soms niet van links? Heb ik enkele honderden woorden nodig om uit te leggen dat het niet zo was? Nee, de kogel waarmee Fortuyn werd vermoord, kwam duidelijk van links. In de jaren zeventig van de vorige eeuw kwamen er ook kogels van links, bijvoorbeeld door toedoen van de Duitse terreurgroep Rote Armee Fraktion.

Ook van rechts kwamen en komen kogels. Of fatale messteken. Afgelopen weekend vond in het Amerikaanse stadje Portland een racistische aanval plaats waarbij twee mensen om het leven kwamen. In 2011 pleegde Anders Breivik twee aanslagen in Noorwegen waarbij 77 mensen om het leven kwamen, onder wie 69 sociaal-democratische jongeren. Hier kwam de kogel duidelijk van rechts. Breivik heeft zijn daden niet alleen gemotiveerd als rechts-nationalistisch, maar ook als christelijk. Vanuit hetzelfde sentiment vonden ook recent aanslagen plaats, zoals in Québec.

Kogels zijn er – zoals bekend – ook in naam van de Islam. De 22 doden in Manchester vorige week liggen nog vers in het geheugen. En wat te denken van terreuraanslagen in Madrid, Parijs, Marseille, Brussel, Stockholm, Berlijn, Londen… Het is een repeterende echo van de mega-terreur op 11 september 2001 in de Verenigde Staten waar op één dag meer dan drieduizend doden vielen.

En laten we niet vergeten dat er ook buiten Europa veel slachtoffers vallen. Denk aan de terreurdaden van Boko Haram in Afrikaanse landen. En vorige week werden in Egypte 26 christenen koelbloedig vermoord, onder wie veel kinderen. De aanslag is opgeëist door de Islamitische Staat. Eerder vonden in het land vergelijkbare aanslagen plaats. Voor christenen lijkt in het Midden-Oosten geen plaats meer te zijn.

Vrijwel alle van de 1,6 miljard moslims wereldwijd verafschuwen geweld. Sterker nog: er zijn veel meer moslims slachtoffer van islamitisch gemotiveerd geweld dan dat er daders zijn. Met regelmaat demonstreren grote groepen moslims op vreedzame wijze tegen het geweld dat uit naam van hun godsdienst gepleegd wordt. Moslimgeleerden pleitten in 2007 al massaal voor vrede en verzoening. Moslims zijn vooral gewone mensen. Ja, dat is een open deur. Ik weet het. Maar als je ziet hoe massamedia en beeldvorming werken, en hoe identiteitspolitiek groeit, voel ik me geroepen dit te blijven benadrukken. Juist in 2017.

De kogel kwam van links. De kogel kwam van rechts. De kogel kwam van moslims. De kogel kwam van christenen. De kogel kwam van… ja… ga zo maar door. Voor mij als actief kerklid is het onbegrijpelijk dat Anders Breivik zijn daden christelijk motiveerde. Dezelfde verbijstering is er bij moslims als het gaat om terreurdaden in naam van de Islam. Beseffen christenen dat wel? En ook agnosten of atheïsten? Laten we ons allemaal geen rad voor ogen draaien?

Liefde en gerechtigheid zijn sterker dan de dood, vierde ik onlangs in de kerk met Pasen. En de geest van de vreedzame en bevrijdende kracht van Jezus, werkt door in mensen, vier ik straks met Pinksteren. Veel moslims gaan deze periode de ramadan aan: de vastenmaand gericht op bezinning, verzoening en barmhartigheid. Hoeveel is mijn geloof en ook het geloof van moslims eigenlijk waard, bij alweer een nieuwe aanslag met dodelijke slachtoffers?

Laten we hopen dat zoveel mogelijk terroristen op tijd worden opgepakt. Dat terreurcellen en eenzame ‘wolven’, van welke signatuur ook, vroegtijdig worden opgesloten. En dat er minder aanslagen worden gepleegd. Onkruid moet snel worden gesnoeid voordat het mooie en jonge bloemen overwoekert.

Maar we verwijderen het kwaad pas echt, door het vakkundig uittrekken van de wortels. Dat gebeurt als we ons niet laten vangen door vijanddenken, door het demoniseren van een wereldreligie, het verdacht maken van moslims of christenen, of door het stigmatiseren van ‘links’ of juist van ‘rechts’. Het gaat uiteindelijk om mensen, om hun gedachten en gevoelens. Om hun persoonlijke keuzes.

Wat kan ik doen? Inspirerend vind ik de korte en krachtige uitspraak van de apostel Paulus: ‘Overwin het kwade door het goede.’ Eerst stil worden en nadenken en dan pas wat roepen. Als dat laatste al nodig is. Hopelijk kunnen Pinksteren, de Ramadan, een spiritueel inzicht of de overweldigende schoonheid van de natuur, ons hierbij helpen.

 

 

 

 

 

 

Dag van de Arbeid, relevant juist in 2017

In Duitsland, België, Frankrijk en Spanje kan niemand eromheen. In Nederland leidt de Dag van de Arbeid een karig bestaan. Heeft dat een historische reden? Hangt het samen met de typisch Nederlandse verzuiling en ontzuiling? Was en is 1 mei in de beeldvorming te veel het speeltje van ‘de socialisten’?

Sociale gerechtigheid en werkgelegenheid zijn thema’s die in 2017 brandend actueel zijn. De Dag van de Arbeid had en heeft universele betekenis. Sinds 1955 speelt Sint Jozef (vader van Jezus) voor rooms-katholieken een rol op 1 mei, zo ontdekte ik: patroonheilige van de arbeiders. Dat zette me aan het denken…

Zijn we als mensen wereldwijd met ons werk, onze zorg, toewijding en creativiteit in zekere zin niet allemaal arbeiders? De vraag naar de waardering en eerlijke beloning voor ons werk – ook ten opzichte van de grote mondiale kapitaalstromen – blijft wat mij betreft heel relevant. En daarmee de Dag van de Arbeid.

 

Laat Pasen een verzetsdaad zijn

Omdat het Sinterklaasfeest nog zo ver weg is, en de bange witte man in april niet over Zwarte Piet kan beginnen, is nu het Paasfeest aan de beurt. Niet alleen op Twitter, maar ook Elsevier en het Algemeen Dagblad koppelen het Paasfeest aan angst voor verandering en diversiteit. Maar wat is Pasen anders dan een ode aan transformatie en veelkleurigheid?

Terwijl het aan de formatietafel gaat om relevante kwesties als asielbeleid en volkshuisvesting, maken rechtse columnisten en twitteraars zich al weken druk om Pasen. Het feest zou gevaar lopen door de Islam. Ja, het is soms happen naar zuurstof, als je de kwaliteit van het publieke debat in Nederland goed op je laat inwerken.

Onder de kop ‘Wordt Pasen vieren de volgende verzetsdaad?’ schreef Elsevier-columnist Syp Wynia op 30 maart een column. Strekking: we moeten oppassen dat minderheidsgroepen niet de baas gaan spelen in Nederland; voordat je het weet is Tweede Paasdag ingeruild voor een gedwongen vrije dag voor iedereen tijdens bijvoorbeeld het Suikerfeest.

Jaren geleden zijn er wel wat pleidooien geweest om bijvoorbeeld Tweede Pinksterdag in te ruilen voor het Suikerfeest. Op zich vind ik dat een sympathieke gedachte, maar het is voor de meeste Nederlanders praktischer om gewoon een lekker lang weekend vrij te hebben, of je nu christen, atheïst, moslim of hindoe bent. Tegelijk is het goed als werknemers genoeg vrije dagen kunnen opnemen en werkgevers begrip tonen als mensen dit willen doen, juist op een dag die voor henzelf belangrijk is.

De column van Wynia komt daarom nogal pathetisch op me over. Het voedt angst en onderbuikgevoelens. Pasen als verzetsdaad… kom nou toch. Als Pasen een verzetsdaad is, dan eerder ten bate dan ten koste van minderheidsgroepen. Zoals de rabbijn die met Pasen naast Martin Luther King liep tijdens een beroemde vrijheidsmars. Het zinderde daar van vrijheid en sociale gerechtigheid. Liefde en bevrijding die sterker zijn dan de dood.

Omdat het vuurtje de afgelopen weken al een beetje was opgestookt door Syp Wynia en zijn rechtse makkers, gingen twee journalisten van het Algemeen Dagblad natuurlijk op zoek. En ja, na degenlange research ontdekten zij dat protestantse en katholieke basisscholen in Den Haag het Paasfeest een eigen vorm geven, die past bij de populatie van de school: voor meer dan de helft kinderen met een islamitische achtergrond.

Ik vind dat wel mooi, die beweeglijke tradities. Pure integratie! Pasen, maar dan in aansluiting op de belevingswereld van de kinderen. Want op christelijke basisscholen in Nunspeet, Renswoude en Oost-Kapelle doen ze het ook gewoon op hun eigen manier. Geef leerkrachten en scholen de vrijheid, met respect voor de kinderen. Leve de open en liberale samenleving!

Maar nee, het flexibele Paasfeest en de vrijheid van scholen om daar invulling aan te geven in hun eigen context, wordt geframed als gevaarlijk, als bedreiging van ons oer-Hollandse en o-zo gezellige Paasfeest. Ik word er een beetje moe van, maar vooral nogal lacherig. Dit is Nederland op zijn smalst.

Het is bijna Pasen. Voor mij is dat het feest van liefde die sterker is dan de dood. Joden vieren Pésach en gedenken daarmee de uittocht uit de slavernij in Egypte. Dit joodse feest is voor christenen de basis van hun Paasfeest. Jezus was immers een jood en koos voor mensen in de marge, doorbrak scheidslijnen tussen groepen, predikte hoop in plaats van angst en koos onvoorwaardelijk voor liefde en gerechtigheid. Hij werd omgebracht. Maar zijn boodschap van liefde en gerechtigheid is sterker dan de dood.

Maar ook als het Elsevier en het Algemeen Dagblad vooral om die gezellige Paashaas te doen is… kijk dan eens goed. Al die vrolijke paaseieren vormen samen een feest van veelkleurigheid. Kinderen die naar verstopte eitjes zoeken. De winter is voorbij en de lente is begonnen.

Pasen als verzetsdaad: ik vind het een prima idee. Vier het feest op je eigen manier en geniet van je extra vrije dag. Lach, leef en geniet. En laat die bewustzijnsvernauwing nu eindelijk eens achter je.

Dit artikel is ook gepubliceerd op de opiniewebsites Joop.nl en NieuwWij.nl.

 

 

 

Op naar een centrum-groen kabinet

Onderstaande tekst is op 18 maart 2017 verschenen als opiniestuk in dagblad Trouw.

Premier Rutte is blij dat hij het populisme een halt kon toeroepen. Tegelijk wil hij zich ‘om de PVV-kiezers en hun zorgen bekommeren’. De vraag is wat de eigenlijke zorgen zijn van de proteststemmers. En beseft Rutte dat deze stemmers ook bij andere partijen terecht zijn  gekomen?

Wie populisme met een rechts economisch beleid bestrijdt, krijgt de boemerang vroeg of laat terug. De acht zetels verlies voor de VVD en de implosie van coalitiepartner PvdA bewijzen dat. Het kan anders. Ambitieus beleid met slimme investeringen maken Nederland sterk en toekomstbestendig. Daarom is het niet onverstandig als GroenLinks meedoet in een kabinet met VVD, CDA en D66. De partij is de grootste winnaar van de verkiezingen en heeft veel draagvlak onder jongeren.

Voor GroenLinks is zo’n constructie beslist geen droomkabinet en de partij zal concessies moeten doen, maar niet tot elke prijs. Voor Nederland betekent het stabiliteit. Het nieuwe regeringsbeleid wordt dan ‘centrum-groen’ in plaats van centrum-rechts.

De echte onrust in de samenleving heeft betrekking op bestaanszekerheid van mensen en het gevoel dat de welvaart niet eerlijk verdeeld wordt. De grote vraag is: wat heeft dit voor gevolgen voor het bekommeren van onze premier met al die proteststemmers?

Hoe houd ik mijn baan? Ga ik naar de dokter als dat honderden euro’s aan eigen risico kost? De maatschappelijke onvrede is sociaal-economisch van aard. Als een nieuwe regering die wil bestrijden, zoals Rutte aangeeft, dan kan het niet zonder een sociale agenda. GroenLinks kan daar elementen voor aandragen. Door belastingontwijking van multinationals aan te pakken komt veel geld beschikbaar. VVD en D66 worden gedwongen creatief mee te denken vanuit de sociaal liberale traditie terwijl het CDA zich sterker kan laten inspireren vanuit het christelijk-sociaal gedachtegoed.

‘Centrum-groen’ mist de scherpe kanten van een centrum-rechts saneringsbeleid. En uiteraard geeft ‘centrum-groen’ vorm aan een ambitieus klimaatbeleid. Dat vraagt om radicale groene keuzes waarvoor D66 al langer enthousiast is, maar ook binnen delen van CDA en VVD animo bestaat.

Maatschappelijke onvrede wegnemen, investeren in de publieke sector, de inkomensongelijkheid aanpakken en radicale duurzame keuzes. Met minder moet GroenLinks er niet aan willen beginnen. Als ik premier Rutte was, dan wist ik het wel: Centrumgroen. Gewoon. Doen.

 

 

Een ‘christelijk lijsttrekkersdebat’ maar mijn geluid ontbreekt

Voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezingen organiseert het Nederlands Dagblad traditiegetrouw een christelijk lijsttrekkersdebat. Ook nu. De partijleiders van CDA, ChristenUnie en SGP kruisen op 9 maart in Ede de degens. Buma, Segers en Van der Staaij laten verschillende geluiden horen: liberaal-conservatief (CDA), christelijk-sociaal (ChristenUnie) en gesloten orthodox (SGP). Als progressief christen voel ik me bij dit soort happenings altijd een beetje dakloos. Hoezo een ‘christelijk lijsttrekkersdebat’, denk ik dan.

Veel Nederlanders die op de één of andere manier gevormd of geïnspireerd zijn door Jezus en de Bijbel, stemmen helemaal niet op een partij die ‘confessioneel’ is. Het begrip ‘confessioneel’ – letterlijk: ‘gebaseerd op een geloofsbelijdenis’ – gebruik ik liever om CDA, ChristenUnie en SGP te kenschetsen. ‘Christelijk’ houdt immers een waardeoordeel in dat voor mij persoonlijk juist links, groen en vrijzinnig van karakter is. Immers: waarom zouden partijen als GroenLinks of de PvdA niet christelijk kunnen zijn? Wie bepaalt dat? Het woord ‘confessioneel’ is daarom objectiever.

De ChristenUnie komt voor mij op een aantal punten aardig in de richting. Deze partij heeft een groen en sociaal programma en heeft daarom ook mijn sympathie. Het voordeel van het CDA vind ik echter dat daar – vergeleken met ChristenUnie en SGP – liberaler wordt gedacht over zaken als homoseksualiteit en euthanasie. En echt enthousiasme over de Europese Unie mis ik bij alle drie de partijen, hoe hard hervormingen binnen de EU ook nodig zijn.

Het CDA is – los van de kleur van de affiches en de website – verre van groen en geeft ruimte aan neoliberaal economisch beleid waarbij vooral gevestigde belangen worden beschermd. Liberaal-conservatief dus. De SGP maakt op mij vooral een gesloten, rechtse en wat angstige indruk. Wat betreft het conflict tussen Israël en de Palestijnen vind ik alle drie de confessionele partijen veel te eenzijdig pro-Israël, zonder oog te hebben voor het lot van het Palestijnse volk. En ten opzichte van vraagstukken rond oorlog en vrede in het algemeen, zijn de drie ‘christelijke’ partijen volgzaam en behoudzuchtig.

GroenLinks is sinds 1994 mijn partij. En omdat veel mensen denken dat christelijke politiek gelijk staat aan confessionele politiek, ben ik met overtuiging actief bij De Linker Wang, de beweging voor religie en politiek verbonden met GroenLinks. Want: er is ook een ander christelijk, oecumenisch religieus geluid mogelijk dat progressief van karakter is. Het ‘christelijke’ wordt dan niet als scheidslijn tussen mensen gebruikt, als een ‘hokje’ waar je samen met ‘ons-soort-mensen’ in past, maar als een bron van verandering en vernieuwing. Op die manier ontstaat dialoog en worden verbindingen gelegd tussen levensbeschouwingen en religies. Dat opent nieuwe perspectieven.

Prima dat Buma, Segers en Van der Staaij in debat gaan. Het christelijk lijsttrekkersdebat bestaat sinds 1994 en is inmiddels een traditie geworden. Als we maar niet veronderstellen dat de drie confessionele partijen heel christelijk Nederland vertegenwoordigen. Mijn eigen geluid maar ook die van veel andere christenen ontbreekt. Niettemin wens ik alle betrokkenen een heel mooie avond toe!

 

 

Gaat Nederland kiezen voor verandering?

Mijn redactioneel in het maart-nummer van magazine De Linker Wang.

Nederland gaat op 15 maart naar de stembus. Kort erna wordt duidelijk hoe de Tweede Kamer wordt samengesteld. GroenLinks staat in de peilingen op winst. Maar de PVV ook. Interessant is de vraag in hoeverre politieke partijen die kiezen voor solidariteit, duurzame ontwikkeling, vrede en mensenrechten samen een vuist kunnen maken. En zou bijvoorbeeld het CDA deze partijen aan een meerderheid kunnen en willen helpen?

Historicus en opiniemaker Zihni Özdil lijkt als nummer 8 van GroenLinks verzekerd van een zetel in de Tweede Kamer. Hij is geïnteresseerd in religie en weet veel over culturele diversiteit. Reden genoeg voor een interview met hem. Hij zegt onder meer: ‘Ik ben grote fan van bepaalde Bijbelteksten, vooral in Jesaja, die spreken echt over economische gelijkheid. Er zijn veel bronteksten die je zo kunt rijmen met progressieve partijteksten van GroenLinks.’

Deze uitspraak van Özdil sluit aan bij wat Noortje Blokhuis als ‘Uitsmijter’ achterop dit blad aan de lezers meegeeft. Ze is voorzitter van DWARS, de jongerenorganisatie van GroenLinks. Voor haar biedt de Bijbel inspiratie voor linkse politiek. ‘Ik weiger religie en de Bijbel over te laten aan rechtse politiek. En ik erken dat ik gekerstend ben, meer nog misschien dan het gemiddelde GroenLinks-lid. En dat dit mij helpt om in een eerlijke, groene en vrije wereld te geloven.’

In zo’n wereld gelooft ook Assaf Yacobovitz. Deze voormalige luchtmachtofficier in het Israëlische leger werkt nu samen met andere voormalig militairen én met Palestijnse ex-strijders in de vredesbeweging Combatants for Peace. Eind maart presenteert hij in Den Haag de film Disturbing the peace tijdens het Movies that Matter festival. Onze redacteur Bas Roufs had een exclusief gesprek met hem.

Vrijheid van onderwijs kan als onderwerp niet ontbreken in deze editie. Binnen GroenLinks bestaan hierover diverse ideeën en gevoelens. Een amendement bij het vaststellen van het verkiezingsprogramma tijdens het partijcongres in december, leidde tot onduidelijkheid en rumoer. Voor GroenLinks is belangrijk dat segregatie wordt tegengegaan. Dat vraagt niet om afschaffing maar om herziening van onderwijsvrijheid. Zoals GroenLinks Tweede Kamerlid Rik Grashoff zegt: ‘Wij hebben nooit gepleit voor staats-eenheidsworst op school en dat gaan we ook niet doen.’

Gaat Nederland kiezen voor verandering, gericht op solidariteit, duurzame ontwikkeling, vrede en mensenrechten? En uit welke politieke partijen bestaat straks onze nieuwe regering? Kunnen we blijven geloven in een politiek vanuit empathie? Wat er ook gebeurt in Nederland en daarbuiten… De Linker Wang blijft verhalen brengen van inspiratie, hoop en compassie.

 

TK2017: Hoe kies ik als christen?

Mijn bijdrage aan de serie #TK2017 op de website NieuwWij.nl

Laat ik maar gelijk bekennen: ik ben partijdig, want mijn stem gaat op 15 maart naar GroenLinks. Sinds mijn studententijd ben ik lid van deze partij. Soms heb ik ook kritiek, geen partij is immers perfect. En ook GroenLinks ontkomt niet aan het doen van concessies en het spelen van het politieke spel. Maar ik heb bewondering voor Jesse Klaver en zijn team. Hij durft de bestaande orde uit te dagen. Op Twitter gebruik ik zelf ook de door GroenLinks gebruikte hashtag #tijdvoorverandering. Dat spreekt me aan. Toch wil ik het vandaag over iets anders hebben, namelijk over de vraag: hoe kies ik als christen?

De ludieke Nieuwwij-coalitie zorgde voor menig gefronste wenkbrauw, want geen enkele christelijke partij haalde het. Zeker op het gebied van het vluchtelingenvraagstuk is bij christelijke partijen niet altijd een consistente christelijke lijn te ontdekken. Maar het christendom is toch veel meer dan dat? De petitie van Alain Verheij, waarin hij met vele boegbeelden uit de kerkelijke wereld pleit voor échte, onbevooroordeelde politiek, laat zien dat een christelijke stem wel degelijk bestaat. Het is de vraag hoe christenen religie en politiek met elkaar kunnen verenigen.

Laat ik proberen uit de leggen hoe ik mijn geloof meeneem in mijn analyse van de uitdagingen van deze tijd. Christelijk opgevoed, stemde ik als kersvers stemgerechtigde één keer op het CDA. Want zo hoorde het: je stemt op een christelijke partij. En de gereformeerde splinterpartijen die later samen de ChristenUnie zouden vormen, konden mij onvoldoende verleiden.

Verloor ik mijn geloof toen ik als student voor GroenLinks koos? Nee, allerminst. Maar mijn kijk op de Bijbel en mijn levensvisie zijn toen wel veranderd. Langzaam maar zeker ontdekte ik hoe oneerlijk en onrechtvaardig de wereld in elkaar zit. Miljardairs die individueel evenveel kapitaal bezitten als honderdduizenden anderen samen, die zich nauwelijks kunnen ontplooien.

Ook in eigen land groeit de kloof tussen arm en rijk. Er zijn mensen die grof geld verdienen aan het produceren van wapens waarmee anderen worden omgebracht in een strijd om macht en geld. Overheden betalen dit. In rijke landen consumeert de bevolking zoveel dat dit de ecologische draagkracht van de aarde te boven gaat, ook ten koste van mensen elders en toekomstige generaties. Sociale gerechtigheid, duurzaamheid en vrede: ze zijn kortom heel hard nodig. En naast alle mooie stappen van dappere mensen en bewegingen van onderop, vraagt dit in onze gecompliceerde wereld om een gecoördineerde aanpak. Daarmee komt de politiek onherroepelijk in beeld.

Mijn kijk op de Bijbel en op Jezus Christus ontwikkelde zich toen ik student was. Laat ik beginnen met de Bijbel. Ik las en leerde dat de Bijbel een rode draad bevat van bevrijding. Denk aan het verhaal van Abram die opgroeide in Oer der Chaldeeën. De bestaande religieuze en maatschappelijke orde was in dat land hermetisch en heilig gesanctioneerd. Het lot van de mensen in Oer lag vast en stond in de sterren geschreven. Maar Abram hoorde een Stem en ging op reis. Mark Rutte zou nu waarschijnlijk tegen hem gezegd hebben: ‘Doe eens normaal man!’ Maar tegen de stroom in ging Abram toch op reis en de Stem zei: vanaf nu heet je Abraham en dat betekent: vader van een menigte volken.

De stem van God in de Bijbel – en dus ook in Tenach en Koran – is vaak een uitnodiging tot non-conformisme en bevrijding. Denk ook aan het verhaal van de roeping van Samuël. En kijk hoe het kleine en onmachtige volkje Israël bevrijd werd uit slavernij en onderdrukking in Egypte. Ja, ook dat was een land waar alles vast lag en een machtig leider, de Farao, aan de touwtjes trok. Maar een baby die gevonden werd in een mandje dat in de Nijl dreef – Mozes – bracht uiteindelijk bevrijding en gerechtigheid. Gerechtigheid is ook het motto van een profeet als Micha. En de Bijbel leert ons daarnaast over het spanningsveld tussen koningen en profeten, waarbij profeten van Godswege criticasters zijn van koningen die de macht uitoefenen en de bestaande orde legitimeren.

En dan Jezus. Liep hij op aarde rond om een nieuwe godsdienst te stichten? Was het hem te doen om een groot en machtig instituut dat Kerk zou gaan heten? Predikte en belichaamde hij een nieuwe exclusieve waarheid? Met de dissidente theoloog Edward Schillebeeckx geloof ik dat alle hoogheidstitels die in het Nieuwe Testament aan Jezus worden toegedicht, uiteindelijk begrepen moeten worden in het licht van de weg die Jezus ging: een weg van liefde, gerechtigheid en geweldloosheid. Een weg waarin hij de hoogste prijs betaalde: zijn leven. Zijn volgelingen geloofden dat zijn levensweg niet doodliep en álles te maken had met de bevrijdende kracht die ook Abraham, Mozes en een profeet als Micha zo bezielde. Liefde en gerechtigheid zijn sterker dan de dood!

Terug naar de politiek… is GroenLinks voor mij de enig mogelijke uitkomst op basis van mijn analyse van de wereldproblemen – in combinatie met mijn kijk op de Bijbel en Jezus? Nee, gelukkig niet. Dat zou aanmatigend en kortzichtig zijn. Alles wat absoluut, exclusief en zelfgenoegzaam is, staat naar mijn gevoel op gespannen voet met de bevrijdende kracht die ik aantref in de Bijbel en bij Jezus. Tussen geloof en politiek – tussen ideaal en praktijk – zit altijd een gezond spanningsveld.

De idealen en standpunten van GroenLinks sluiten voor mij persoonlijk goed aan bij de zinderende kracht van hoop, bevrijding en gerechtigheid die ik als rode draad in de Bijbel aantref. Maar ik bespeur ze ook bij andere partijen die geen genoegen kunnen en willen nemen met de bestaande orde. Ik denk aan de SP, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, PvdA en D66. En ook aan mensen als Mandela en Obama.

Geen enkele politieke partij heeft de waarheid in pacht en kan de hemel op aarde realiseren. En de parlementaire democratie is verre van perfect. Maar ik ben blij dat er partijen en politici zijn die durven dromen, die durven luisteren naar een stem, die de gevestigde orde willen wijzigen en echt kiezen voor verandering.

Hier vind je de link naar deze tekst op NieuwWij.nl.

 

Hans Feddema intrigeert met ‘Een keizer zonder kleren’

Van historicus en cultureel antropoloog Hans Feddema verscheen onlangs het boek ‘Een keizer zonder kleren’. Hij onderzoekt daarin de diepere grond van de ‘leegloop’ en de identiteitscrisis van de kerk. Hij wijst – zoals de achterflap meldt – op ‘de noodzaak van een radicale inhoudelijke vernieuwing van de christelijke godsdienst. Dit ook in het licht van de nieuwe spiritualiteit en de cultuuromslag naar een ander bewustzijn’.

Feddema ken ik sinds 2001 van De Linker Wang, het aan GroenLinks verbonden platform voor religie en politiek. Hij is aimabel, breed onderlegd en een oprecht en erudiet zoeker. Graag deelt hij zijn inzichten met andere mensen. Ook is hij zeer betrokken bij vraagstukken rond oorlog en vrede. Zijn boek heb ik met veel interesse gelezen. Zijn constatering dat de kerk steeds minder mensen weet te binden en te raken, herken ik. Tegelijk roept zijn boek ook de nodige vragen bij me op.

Naar de oorspronkelijke boodschap van Jezus, die onder alle dogma’s lijkt te zijn verdwenen, is Feddema hartstochtelijk op zoek. Hij analyseert dat de hedendaagse mens die zoekt naar innerlijke groei, spiritualiteit en vrede, vaak niet meer aangesproken wordt door wat kerken aanbieden of te zeggen hebben. Feddema is thuis in de wereld van de ‘nieuwe spiritualiteit’, veel meer dan ik zelf. Voor hem biedt deze wereld veel aanknopingspunten voor een weg die wél begaanbaar is.

Wat mij aanspreekt is de sterk inclusieve en op ervaring gerichte benadering van Feddema. Ik ga mee met zijn stelling dat exclusivisme en dogmatisme, die lang dominant waren binnen de christelijke kerken, geen toekomst meer hebben. En als het alleen om ethiek en politiek gaat, zal de kerk uiteindelijk ook geen stand houden, zo ben ik het met de auteur eens. Want hoe belangrijk en onmisbaar dat laatste ook is, de kerk zal allereerst mensen moeten raken en mensen moeten helpen om spiritueel (geestelijk) te groeien. Vanuit een ‘geraakt zijn’ komt de ethiek dan vanzelf wel in beeld, innerlijk gemotiveerd en voorbij moralisme.

Yoga doet veel mensen goed. Voor mij is het geen probleem als kerken yoga zouden aanbieden, zoals Feddema suggereert. Maar waarom zouden kerken niet gewoon toegeven dat er ook buiten het kerkelijk instituut heling (‘heil’) te vinden is? De kerk kan dan vooral doen waar zij zelf goed in is: spirituele schatten opdiepen uit de Bijbel. En ja, dat kan ook met meditatie en bibliodrama. En daarnaast natuurlijk het laten samenkomen van mensen rond liturgie, waaruit – in principe grenzeloze – gemeenschapszin en solidariteit kunnen ontstaan.

Ook reïncarnatie ziet Feddema als optie. Maar bij een geloof in meerdere levens haak ik persoonlijk af. Het is misschien een troostvolle gedachte dat er altijd een nieuwe kans is, maar dan graag in mijn huidige leven. Ik denk niet dat kerken wat met reïncarnatiegeloof moeten doen. Bijna alle verhalen in de Bijbel zijn gericht op het concrete, aardse bestaan en op de innerlijke groei die het dagelijks leven van ons vraagt. Ook  de ‘christelijke hemel’ – ofwel het ‘hiernamaals’ – heeft bijbels gezien slechte papieren. Waarom zouden we klassiek christelijke beelden die opruiming verdienen, gaan inruilen voor nieuwe illusies? Persoonlijk heb ik genoeg aan het geloof dat ik na mijn dood ‘geborgen ben bij de Eeuwige’ zonder dat ik precies weet wat dat inhoudt. Het gaat om vertrouwen dat zoekend en tastend woorden krijgt.

De Bijbel leest Feddema metaforisch en symbolisch. De opstanding van Jezus Christus uit de dood heeft volgens hem symbolische betekenis. Ik ga daar in mee. Toch lijkt de auteur als modern mens moeite te hebben om volledig metaforisch de Bijbel te lezen. Hij staat stil bij de theorie dat Jezus aan het kruis mogelijk niet echt gestorven is, maar in een diepe coma zou zijn beland. Alsof de opstanding van Jezus eigenlijk toch een rationele verklaring nodig heeft. Waarom kan Feddema hier het verhaal niet gewoon het verhaal laten zijn?

De menswording van God in Jezus, en de dood en opstanding van Jezus, vertellen volgens mij het verhaal van een God die solidair is met mensen. Voor stervelingen haalt de Eeuwige zijn neus niet op. Hij komt ons rakelings nabij en betaalt met zijn leven zelfs de hoogste prijs. Het coma-verhaal – dat Feddema niet onderschrijft maar in zijn boek wel als een serieuze optie op tafel legt – haalt voor mij de radicaliteit uit het evangelie. Een radicaliteit waarover bijvoorbeeld Huub Oosterhuis dicht: Hier in dit stervend bestaan, wordt Hij voor ons geloofwaardig. Worden wij mensen van God. Liefde op leven en dood.

Ondanks mijn kritische kanttekeningen, vind ik dat Hans Feddema met ‘Een keizer zonder kleren’ een intrigerend boek heeft geschreven. Hoewel niet al zijn antwoorden mij overtuigen, stelt hij wel de juiste vragen. Veel mensen in de kerken beseffen niet hoe ver en hoe diep kerken zijn verwijderd van de belevingswereld en de spirituele behoeften van mensen anno 2017. De auteur levert aan die bewustwording een waardevolle bijdrage.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Voltooid leven en de valkuil van het ‘autonomisme’

Gepubliceerd op de website van Bureau de Helling, wetenschappelijk bureau van GroenLinks.

Moeten 75-plussers recht krijgen op hulp bij zelfdoding? De liberale waarde van het zelfbeschikkingsrecht lijkt te ontaarden in wat ik ‘autonomisme’ noem. Dit roept op tot een debat waarin andere waarden en dimensies een rol spelen dan enkel die van menselijke autonomie. Alleen met een bredere kijk kan GroenLinks tot een zorgvuldige afweging komen.

Mensen komen in hun laatste levensfase vaak voor grote vragen te staan. Is mijn leven nog de moeite waard? Wat heeft het allemaal voor zin? Iedereen gaat hier verschillend mee om. De antwoorden kunnen ook van dag tot dag verschillen. Levenskunst groeit misschien wel naarmate je ouder en gebrekkiger wordt.

Dat hulp bij levensbeëindiging onder bepaalde voorwaarden mogelijk moet zijn, staat voor mij buiten kijf. Uit eigen ervaring weet ik dat een zachte dood voor een terminale patiënt die uitzichtloos lijdt, heilzaam kan zijn voor zowel de patiënt als zijn of haar omgeving, mits er sprake is van open communicatie. Ook zijn er binnen de bestaande wetgeving mogelijkheden tot euthanasie voor mensen die psychisch ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Veel mensen beseffen dat niet. ‘Het lijkt erop dat artsen de regeling strikter interpreteren dan noodzakelijk’, aldus Marian Verkerk, hoogleraar Zorgethiek (Zorg & Welzijn, 14 oktober 2016).

Na het burgerinitiatief Voltooid Leven van de initiatiefgroep Uit Vrije Wil lanceerde D66 eind 2016 een initiatiefwet. De roep van de partij om het recht op stervenshulp voor iedereen vanaf 75 jaar lijkt, gezien de mogelijkheden die er al zijn, vooral voort te komen uit een ideologisch verhaal met zelfbeschikking als sleutelwoord. De slag om de liberale kiezer lijkt een rol te spelen. Daartegenover staat nu het ‘Zilveren Pact’ van confessionele partijen, SP en ouderenbonden. Politisering staat een nuchtere kijk in de weg. Hier moeten we huiverig voor zijn.

75 jaar en overbodig?

In onze cultuur is het marktdenken sterk aanwezig, ook in de zorg. Wat kost het? Wat en wie heeft (nog) nut? Kunnen we het niet efficiënter organiseren? Dat zijn vooral de vragen die klinken. Mensen kunnen mede hierdoor een gevoel krijgen van overbodigheid. De voor GroenLinks interessante bezwaren tegen een Voltooid Leven-regeling voor 75-plussers komen voort uit een bezorgdheid of er nog wel oog is voor voldoende humaniteit in de zorg. Deze bezorgdheid leeft in veel bredere kring dan alleen bij orthodoxe christenen met een traditioneel pro-life standpunt. We moeten proberen verder te denken dan in al te simpele politieke frames.

Zorgen over de uitwerking van deze wet voor individuele ouderen worden gedeeld door hoogleraar Carlo Leget en promovendus Els van Wijngaarden van de Universiteit voor Humanistiek: ‘Juridisch regelen dat [75-plussers] gemakkelijker uit het leven kunnen stappen, kan ook een vorm van ‘miskenning’ zijn. Vooral als het een ‘oplossing’ lijkt te zijn voor een probleem dat veel genuanceerder ligt. Iedereen wil een zachte dood en een waardig levenseinde met maximale regie en zonder betutteling en paternalisme. Maar door het zelfgekozen levenseinde wettelijk te regelen en/of maatschappelijk te faciliteren, benaderen we de thematiek als een individueel probleem, wat iemand in zijn eentje mag oplossen door uit het leven te stappen. De reflectie op het sociale appèl ontbreekt dan.’ (www.uvh.nl mei 2015).

Wat wordt de maatschappelijke en culturele norm als je als 75-plusser volstrekt afhankelijk bent? En hoe kijken mensen dan naar zichzelf? Mag afhankelijk zijn nog zin geven? Bijvoorbeeld de voldoening die iemand beleeft om te zorgen, waardoor degene die zorg ontvangt weer iets betekent voor degene die zorgt biedt? Of wordt zingeving vanuit een zorgrelatie dan sneller gezien als softe compassie en ondoelmatige dwaasheid? Je kunt immers ook vrij eenvoudig een einde aan je leven laten maken.

Positieve verworvenheid

Autonomie is een belangrijke waarde. Maar het gaat ook om de vraag hoe we willen samenleven en omgaan met ouderdom, kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Ik pleit ervoor dat stervenshulp vanuit barmhartigheid de legitieme uitzondering blijft voor mensen van alle leeftijden. Juist die legitimiteit – die er dankzij de huidige euthanasiewet al is – ervaar ik als een positieve verworvenheid. Maar het gaat dan nadrukkelijk om uitzonderingen.

Voor linkse politici moet de overtuiging leidend zijn dat wetgeving bijdraagt aan de bescherming van mensen, vooral van mensen in kwetsbare posities. De beoogde wet Voltooid Leven kan 75-plussers faciliteren in hun stervenswens, maar kan ook leiden tot een gevoel van overbodigheid of zelfs existentiële keuzestress. Wat heeft een collectief recht op stervenshulp voor gevolgen voor ouderen met hun concrete ideeën, gevoelens, verwachtingen en interacties? Zelfbeschikking is een groot goed, maar GroenLinks mag niet blind zijn voor het gevaar van ‘autonomisme’ waardoor uitsluitend vanuit het idee van zelfbeschikking naar de maatschappij wordt gekeken. Ik hoop dat de partij een brede en integrale visie ontwikkelt en blijft knokken voor wat kwetsbaar is.

Dit artikel is gepubliceerd op de website van Bureau de Helling. 

 

Groen kiezen is meer dan mijn levensstijl

Mijn eerste column op de website van ‘Kerk en Milieu’.

Als kind maakte ik graag fantasie-plattegronden. Natuurlijk was ik geïnspireerd door echte autokaarten van mijn ouders. Vooral snelwegen en knooppunten vond ik mooi om te tekenen. En ook vliegvelden. Rond mijn veertiende werkte ik aan een fantasieland: Calanië, een eiland in de Golf van Biskaje. Uiteraard had het twee grote luchthavens en een imposant netwerk aan autosnelwegen. Voor de steden bedacht ik grappige namen.

Mijn fantasie ging zo ver dat ik naast plattegronden ook bedacht hoe de politieke verhoudingen lagen. En ik maakte een krant. Het land was christelijk, maar ook links. Dat had vast iets te maken met mijn opvoeding. Ja, de Christelijk Sociale Partij (CSP) was de grootste regeringspartij van het land. Duurzaamheid speelde nauwelijks een rol. Anders had Calanië waarschijnlijk veel meer spoorlijnen gehad en maximaal één bescheiden vliegveld.

Lees de volledige column op de website van Kerk en Milieu.

 

PKN komt op voor vluchtelingen; dat is geen pro-islamkoers

Dit opiniestuk is op 5 januari 2017 gepubliceerd in dagblad Trouw.

Vaart de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) een pro-islam koers? Op de voorpagina suggereerde Trouw (31 december) dat op basis van kritiek van enkele conservatieve kerkleden. Maar hoe terecht is deze kritiek? En rechtvaardigt dit geluid een openingskop met de woorden ‘pro-islamkoers’ zonder aanhalingstekens? Ik meen van niet.

De synode van Protestantse Kerk besprak in 2010 een notitie over de Islam. ‘Integriteit en respect’ heette het stuk dat een sfeer van tolerantie opriep. Van de kerk had ik ook niet anders verwacht. In 2013 werd een vervolgnota besproken. Er werd duidelijk afstand genomen van visies waarin de islam als groot gevaar wordt neergezet, zeker in de context van de Nederlandse samenleving. De nota liet zien dat de islam, net als andere godsdiensten, verschillende gezichten heeft. De extremistische varianten werden onderkend, maar de nuance voerde de boventoon.

Maar er kwam ook kritiek op de nota. Sommige progressieve kerkleden kregen het gevoel dat de kerk met het stuk vooral haar eigen christelijke identiteit wilde bewaken en veiligstellen tegenover andere levensbeschouwingen, in dit geval de Islam.  Zo werd het gezamenlijk bidden van christenen en moslims negatief gekwalificeerd. Dat gezamenlijke bidden zou niet goed zijn voor christenen omdat zij de drie-enige God belijden. Dit leidde tot kritiek vanuit de linkerzijde van de kerk waar mensen juist positieve ervaringen hebben opgedaan met het gezamenlijk bidden tijdens bijvoorbeeld interreligieuze vieringen met joden en moslims.

Dé Islam bestaat niet. Er zijn veel varianten. Wel bestaan er wereldwijd 1,7 miljard moslims onder wie ook vluchtelingen. Daarnaast zijn er ook veel christelijke vluchtelingen. Voor al deze vluchtelingen maakt de PKN zich sterk omdat zij als mensen vaak tussen de wal en het schip vallen. Met succes kwam de Protestantse Kerk in Nederland samen met Europese partnerkerken op voor basale rechten voor vluchtelingen zonder papieren: een regeling voor bed, bad en brood. Ook hierover zijn de conservatieve critici nu ineens negatief. Angst voor de Islam en voor vluchtelingen gaan vanuit de onderbuik blijkbaar snel hand in hand. Maar wie zich laat inspireren door de Bijbelse boodschap kan niet anders dan moeite hebben met gesloten grenzen en de onmenselijke kanten van het restrictieve vluchtelingenbeleid van veel rijke landen.

De rechtse predikanten Prosman en Dekker, die in Trouw reageerden, ervaren dat er onder het kerkvolk heel andere sentimenten leven. Het is goed om dat onder ogen te zien. Het is terecht dat landelijk PKN-secretaris René de Reuver benadrukt dat de kerk niemand uitsluit en juist ook wil luisteren naar bijvoorbeeld de PVV-stemmers. Maar dat is wel wat anders dan instemmen of meehuilen.

Gelukkig heeft de maatschappij een elite, om dat nare woord maar eens te gebruiken. En gelukkig heeft ook de Protestantse Kerk een elite: mensen die verder kijken en nadenken dan hun neus lang is, die open staan voor cultuur en wat meer van de wereld hebben gezien en kiezen voor de nuance. Juist in 2017 ben ik blij met leiderschap. Voormannen en voorvrouwen die goed nadenken voordat ze wat zeggen en pal staan voor hun inzichten. Zeker in de kerk.

Het is een gotspe dat de Protestantse Kerk een pro-islamkoers zou varen. De kerk volgt een koers waarin ruimte is voor het gesprek en voor verschillende ideeën en gevoelens. Soms moppert links, soms rechts. Maar de kerk is altijd gericht op dialoog en respect, met als perspectief een wereld van vrede en gerechtigheid. Want wat is een kerkgenootschap waard zonder geloof in dat visioen, zonder het geloof in die belofte?

 

De Linker Wang wil het gesprek gaande houden

Samen met Wies Houweling schreef ik dit artikel voor het themanummer over religie van online magazine OverDwars van de GroenLinks-jongeren van DWARS.

GroenLinks heeft een eigen religiewerkgroep: De Linker Wang. Begonnen als platform voor linkse christenen binnen het pas ontstane GroenLinks, ontwikkelde het zich tot een bredere beweging. De Linker Wang is nu een gerespecteerd platform dat kritisch en open politiek-religieuze vraagstukken aan de orde stelt, onder meer door de uitgave van het gelijknamige magazine. Wat heeft De Linker Wang GroenLinks en DWARS te bieden?

De Linker Wang wil vooral een plek zijn waar mensen elkaar verhalen vertellen en hun inspiratie delen. Zo kunnen we aan bezieling werken voor een linkse politiek. De Linker Wang wil GroenLinksers en anderen daarnaast ook kritisch-constructief over religie laten nadenken.

DWARS-bestuurslid Lyle Muns werd in oktober 2016 geïnterviewd in magazine De Linker Wang. ‘Mijn generatie staat meer onbevangen tegenover religie’, zei de voorman van de GroenLinks-jongeren. ‘Religie haalt vaak het nieuws door spanningen en door de politieke Islam. Daarnaast zie ik een revival van religiositeit. Veel jonge mensen zijn op zoek naar zingeving. Ze willen meestal niet terug naar de oude instituten en dogma’s, maar staan wel open voor oude en nieuwe bronnen van zingeving en spiritualiteit.’

Deze uitspraak van Lyle Muns sluit aan bij waar De Linker Wang voor staat: zingeving, spiritualiteit en moraal staan niet los van de politiek. En wie meent van wel, maakt er een technocratisch verhaal van en is zich vaak niet bewust van impliciete beleidskeuzes onder de vlag van pragmatisme. De afgelopen veertig jaar waren die keuzes vooral neoliberaal van karakter. Dat zingeving, mensbeelden, diepere waarden geen rol spelen in de politiek, is kortom een illusie. Niets in onze wereld is immers waardenvrij.

Prachtig, maar daar hebben we toch geen religie meer voor nodig? Het is deze vraag die snel klinkt. Het is een begrijpelijke vraag in onze overwegend seculiere samenleving. Wat meespeelt bij deze vragenstellers is dat zij ervaringen hebben opgedaan met mensen die beweren dat alleen of vooral hun eigen godsdienst of levensbeschouwing goed is voor de wereld. Religie kenmerkt zich in de praktijk vaak door exclusief denken. Daar legt De Linker Wang graag de vinger bij omdat er meerdere wegen naar Rome leiden. Je zou dat een principieel vrijzinnig inzicht kunnen noemen, dat past bij een partij als GroenLinks.

Tegelijk bevatten de wereldgodsdiensten grote schatten aan wijsheid en inzicht op zowel persoonlijk als maatschappelijk terrein. Ze liggen ten grondslag aan beschavingen en vooruitgang. Natuurlijk werd en wordt er in naam van godsdiensten ook misbruik gemaakt van macht. Religie is mensenwerk. Er zijn dan twee reacties mogelijk: of het kind wordt met het spreekwoordelijke badwater weggegooid. Of je kunt een interpretatiestrijd aangaan door te zoeken naar manieren waarop de grote spirituele wijsheidstradities vandaag zeggingskracht kunnen hebben, juist als motor van maatschappelijke verandering.

Dat laatste gebeurt naar ons idee vrij weinig, zeker in Nederland. De tendens is vaak dat alleen seculier atheïsme de maatschappij verder zou helpen. De Linker Wang onderkent de waarde van godsdienstkritiek en atheïsme, zeker waar het machtsstructuren bekritiseert en sociaal onrecht aan de kaak stelt. Atheïsme heeft een profetische kant, zoals bijvoorbeeld Karl Marx liet zien.

Maar vandaag ligt er vanuit seculiere hoek een vorm van levensbeschouwelijk exclusivisme op de loer. Religieus-zijn is niet meer de norm maar de afwijking. Maar waarom zouden bijvoorbeeld christenen of moslims vanuit hun inspiratiebronnen geen rol kunnen spelen in processen van maatschappelijke vooruitgang?

De Linker Wang wil graag een bijdrage leveren om met name binnen GroenLinks te laten zien dat ook religies – dus gelovigen die al dan niet georganiseerd zijn in geloofsgemeenschappen – bondgenoten kunnen zijn in de strijd voor een betere wereld.

Denk bijvoorbeeld aan de vredesbeweging die na de Eerste Wereldoorlog wereldwijd is ontstaan vanuit christelijke kerken en nog steeds actief is. Je ziet het terug in organisaties als PAX voor Vrede en Kerk en Vrede. En kijk naar de anti-armoedebeweging die heel sterk levensbeschouwelijk is geworteld bij onder meer christenen en humanisten.

In zowel het christendom als de islam is in de twintigste eeuw een vorm van feministische theologie opgekomen. Vrouwen zijn hun spirituele bronnen opnieuw gaan interpreteren. Vaak leidt dat tot veel meer innerlijke kracht, empowerment en overtuigingskracht dan uitsluitend een beroep op rationele argumenten, hoe belangrijk die ook zijn.

Het brengt ons op een volgend punt: moet emancipatie altijd op een zelfde manier verlopen? Of hebben bijvoorbeeld vrouwen en homoseksuelen met een religieuze achtergrond het recht om op hun eigen manier de strijd aan te gaan? Emancipatie kan volgens verschillende strategieën vorm krijgen. De richting is helder maar het proces hoeft niet altijd volgens de normen of eisen van een seculiere meerderheid te worden doorlopen. Heeft GroenLinks voldoende oog voor deze diversiteit en pluriformiteit? Alleen de dialoog brengt ons hier verder.

‘Ga voor de dialoog en heb daarbij oog voor de verschillen,’ zei DWARS-voorzitter Lyle Muns in het interview dat we zojuist aanhaalden. En hij vervolgde: ‘Het is goed om juist ook mijn generatie bij dat gesprek te betrekken. Inspiratie is belangrijk voor mensen. En uiteindelijk gaat het erom dat we samen werken aan dezelfde groene, sociale en vrijzinnige idealen.’ De Linker Wang gaat graag in op deze uitnodiging en ziet DWARS als een belangrijke samenwerkingspartner.

Onze wereld is veelkleurig en mensen zijn geïnspireerd vanuit verschillende bronnen en tradities. Het mooie is dat in bijna alle religies en levensbeschouwingen sporen van vernieuwing en bevrijding te vinden zijn. Progressieve krachten zijn veelkleuriger dan je zou denken. Het is zonde als mensen met dezelfde politieke idealen zich verliezen in gekissebis over religie en levensbeschouwing. Het komt er juist op aan om al het spirituele kapitaal aan te boren voor een wereld waarin gerechtigheid, duurzaamheid en vrede ruimte krijgen. Want zonder inspiratie en oog voor diversiteit lukt het niet om te bouwen aan politiek met compassie.

Wies Houweling en Theo Brand zijn respectievelijk voorzitter en hoofdredacteur van De Linker Wang.

 

Stervenshulp moet de uitzondering blijven, ook voor GroenLinks

Dat hulp bij levensbeëindiging onder voorwaarden mogelijk moet zijn, staat voor mij niet ter discussie. Op basis van een persoonlijke ervaring weet ik dat een zachte dood voor een terminale patiënt die uitzichtloos lijdt, heilzaam kan zijn voor betrokkene en daarmee – als er sprake is van open communicatie – ook voor zijn of haar omgeving.

Er zijn ook mensen die psychisch ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Dat lijkt mij een veel complexer verhaal waar ik gelukkig (nog) geen ervaring mee heb. Ook hier kan na een zorgvuldig proces gekozen worden voor euthanasie. Ook binnen de bestaande wetgeving.

Ik vind dat stervenshulp de uitzondering moet blijven. De roep om het recht op stervenshulp voor iedereen boven een bepaalde leeftijd, lijkt me vooral een ideologisch gemotiveerd verhaal. Zelfbeschikking is dan het sleutelwoord. In het publieke debat wil de één niet voor de ander onder doen: ‘kijk toch eens hoe liberaal en ruimdenkend ik ben’. Maar wat vergeten wordt is dat zelfbeschikking en autonomie weliswaar belangrijk, maar in het menselijk samenleven nooit absoluut zijn. Mensen hebben ook andere waarden en verlangens. Niemand is een eiland. Geen wonder dat de PCOB en Unie KBO, twee grotere ouderenbonden, heel kritisch zijn en bezwaren maken inzake het recente wetsvoorstel Voltooid Leven.

Natuurlijk komen mensen in de laatste levensfase vaak voor grote vragen te staan. Is mijn leven nog de moeite waard? Wat heeft het allemaal voor zin? Mensen gaan daar verschillend mee om. En de antwoorden op deze vragen kunnen ook van dag tot dag verschillen. Levenskunst groeit misschien wel naarmate je ouder en gebrekkiger wordt.

In onze cultuur is het marktdenken sterk aanwezig. Wat kost het? Wat en wie heeft (nog) nut? Kunnen we het niet efficiënter organiseren? Dat zijn vooral de vragen die klinken. Mensen kunnen mede hierdoor een gevoel krijgen van overbodigheid. En dat moeten we niet willen, vindt bijvoorbeeld ook schrijfster Vonne van der Meer. In het decembernummer van magazine De Linker Wang staat een boeiend interview met haar naar aanleiding van haar boek ‘Winter in Gloster Huis’ dat over deze thematiek is verschenen.

Stervenshulp moet de uitzondering blijven. Als de politiek er een collectief recht van maakt, wie moet dan de stervenshulp gaan uitvoeren? Welke beroepsgroep wil je hiermee belasten? Weinigen staan te juichen. En wat wordt de norm als je volstrekt afhankelijk bent? En hoe kijken mensen naar zichzelf? Gaan ze zich sneller overbodig voelen? Mag het afhankelijk zijn nog zin geven? Bijvoorbeeld de voldoening die iemand beleeft om te zorgen, waardoor degene die zorg ontvangt weer iets betekent voor degene die zorgt biedt? Of worden deze subtiele onderlinge gevoelens, en de zingeving die kan ontstaan vanuit een zorgrelatie, dan sneller gezien als softe compassie en ondoelmatige dwaasheid?

Autonomie is een belangrijke waarde. Maar het gaat ook om de vraag hoe we willen samenleven en hoe we willen omgaan met kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Ik wil kiezen voor een ‘cultuur van het leven’ waarin stervenshulp vanuit barmhartigheid de legitieme uitzondering blijft. Juist die legitimiteit – die er dankzij de huidige euthanasiewet is – ervaar ik als een positieve verworvenheid. Maar het gaat dan nadrukkelijk wel om uitzonderingen onder heldere voorwaarden.

Ik hoop dat mijn eigen partij, GroenLinks, voor de tweede route kiest. Ik zie het als de gulden middenweg tussen enerzijds het dogmatisme van christelijk-rechts en anderzijds de tunnelvisie van een aantal liberalen die in ons land relatief veel invloed lijken te hebben.

Dit artikel is ook gepubliceerd als opiniestuk in het Nederlands Dagblad.

 

Onderwijs en het etatisme van de JOVD

Een roestplek in het onderwijssysteem. Zo noemt JOVD-voorzitter Rutger de Ridder de vrijheid van onderwijs. Consequent schrijft hij over ‘geloofsgebonden’ onderwijs. Historisch is dat begrijpelijk. Maar vrijheid van onderwijs gaat niet primair over godsdienst, maar over vrijheid. De ordening van de maatschappij staat centraal. Naast overheid en vrije markt, speelt de samenleving zelf een grote rol. Zeker als het gaat om ons onderwijs.

In Nederland hebben ouders het recht om zelf scholen te stichten. Of dit nu katholieke, islamitische, iederwijs of vrije scholen zijn, dat maakt niet uit. Het principe is helder: vrijheid komt van onderop. De gelijke financiering van openbaar en bijzonder onderwijs was in 1917 een overwinning voor de confessionele politiek, maar kun je vandaag vooral zien als een vrijzinnig principe: het primaat ligt niet bij de staat maar bij de samenleving van vrije en verantwoordelijke burgers. De overheid geeft daarbij uiteraard kaders en doelen aan.

Levensbeschouwing is geen zaak van de overheid, wel van (georganiseerde) burgers. Althans… in een vrije en open samenleving. En vorming is een belangrijk aspect binnen het onderwijs en dat is nooit waardenvrij. Daarom vind ik het goed dat ouders kunnen kiezen of ze hun kind naar een openbare, christelijke of vrije school sturen. Of naar welke school dan ook. En natuurlijk is de overheid er om te bewaken dat er bijvoorbeeld aandacht is voor culturele en seksuele diversiteit en voor uiteenlopende religies en levensovertuigingen. Bovendien zijn de meeste scholen voor bijzonder onderwijs al lang niet meer zo eenkennig of exclusief. De samenleving heeft een zelfcorrigerend vermogen. Doorgaans hebben bijzondere scholen een openbaar karakter, op enkele kleine stromingen na. Maar ook voor die stromingen gelden de onderwijsrichtlijnen van de overheid.

Het betreffende artikel 23 in de Grondwet zou juist moeten worden verruimd. Ouders die daar behoefte aan hebben moeten gemakkelijker een school op pedagogische grondslag kunnen stichten, ook als die niet gebonden is aan een exclusieve levensbeschouwing. Als de school maar voldoende leerlingen telt en de kwaliteit van onderwijs op orde is. Bottom up dus! En wat meer vertrouwen in de kracht van de samenleving. Maar bij de JOVD lijkt vooralsnog het etatisme hoogtij te vieren.

 

Goeie genade: God en GroenLinks

Natuurlijk ben ik getriggerd door het nieuws over Jan Wolsheimer. Want ik heb veel bewondering voor wat hij doet en hoe hij kritisch stelling neemt. Jan is pastor bij een evangelische gemeente en heel maatschappijkritisch. Een paar jaar geleden leverde hij een leuke bijdrage aan een nieuwjaarsbijeenkomst van De Linker Wang en hij oriënteerde zich binnen GroenLinks. Zaterdag maakte hij op Facebook zijn terugkeer naar de ChristenUnie bekend.

‘Ik heb besloten dat ik liever af en toe over de grond rol met geloofsgenoten over bepaalde zaken dan dat ik mijn geloof in God moet verdedigen,’ schrijft hij. Wolsheimer is liever actief in ‘een partij waar God een prominente plek heeft’ dan dat hij ‘Gods boodschap moet verpakken in maatschappelijk geaccepteerde termen’. Om daar aan toe te voegen: ‘Alleen Jezus brengt vrede’.

Uiteraard respecteer ik de keuze van Jan Wolsheimer. Tegelijk prikkelt het me. Zijn overstap daagt mij uit om duidelijk te maken waarom ik mijn inspiratie vanuit de christelijke traditie graag combineer met een keuze voor GroenLinks. Daarbij wil ik eerst benadrukken dat GroenLinks en de ChristenUnie op veel terreinen politieke bondgenoten zijn, zeker als het gaat om duurzaamheid en sociale gerechtigheid. Een goede zaak! Maar dat is niet het punt dat ik nu wil uitwerken…

Wolsheimer is liever actief ‘in een partij waar God een prominente plek heeft’. Dat suggereert dat dit in andere politieke partijen niet het geval is. Ik vind dat zelf wat problematisch. Natuurlijk: binnen de ChristenUnie wordt het woord ‘God’ expliciet in de mond genomen en in positieve zin verbonden aan wat mensen bezielt en inspireert. Maar dat maakt andere partijen natuurlijk nog niet ‘van God los’.

Sterker nog: voor mij heeft God te maken met een mysterie. De Bijbel staat vol met verhalen die duidelijk maken dat spreken over God een hachelijke zaak is, zeker in relatie tot politieke kwesties. Geen groep of confessie kan het levensgeheim, de Naam of de Eeuwige claimen. En in onze moderne cultuur leidt het woord ‘God’ tot de meest uiteenlopende beeldvorming, gedachten, gevoelens en miscommunicatie.

En dan de uitspraak ‘Alleen Jezus brengt vrede’. Dat klinkt mij persoonlijk veel te exclusief in de oren. Zo exclusief, dat dit volgens mij geen recht doet aan Jezus. Ook ik geloof dat Jezus vrede brengt. Maar niet door de exclusiviteit van één religie. Jezus kwam niet om een nieuwe godsdienst te stichten, maar om grenzen te slechten tussen joden – de groep waartoe hij zelf behoorde – en de rest van de wereld. In de evangeliën ritselt een geheim, een soort ‘doorbraak’ gericht op humaniteit dat ook vandaag zeggingskracht heeft. Christen-zijn is geen doel op zichzelf, maar het gaat – zo geloof ik – om openheid, inclusief denken en ‘radicale zachtmoedigheid’ om met Ruard Ganzevoort te spreken.

Moet een christen binnen GroenLinks vrijzinnig zijn? Nou, er moet helemaal niks natuurlijk. En ‘vrijzinnig’ is maar een label, zoals ‘orthodox’ dat ook is. Zelf heb ik in religieus opzicht van beide wel wat. Maar ik vermoed dat religieuze exclusiviteit zich moeilijk verdraagt binnen een politieke partij waarin mensen met verschillende levensbeschouwelijke tradities met elkaar samenwerken. Juist de aanwezigheid van religieus geïnspireerde mensen binnen een seculiere partij als GroenLinks laat zien dat het mogelijk is: grensoverschrijdend bouwen aan de nieuwe wereld die komende is.

Maar iets vergelijkbaars geldt natuurlijk voor kritische mensen met een missie, zoals Jan Wolsheimer die bewust kiest voor de ChristenUnie en daar wel een robbertje durft te vechten over bijvoorbeeld het lot van de Palestijnen, zoals hij op Facebook laat doorschemeren. God gaat zijn ongekende gang.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

‘Pleur op’ of keurig christen… wie is de echte Mark Rutte?

Premier Mark Rutte mocht afgelopen zondag in de Haagse Duinzichtkerk de ‘Preek van de Leek’ uitspreken. Deze keer dus geen ‘pleur op’. Hij hield een persoonlijk getint en genuanceerd verhaal. Wat al bekend was, kreeg meer duiding: Rutte is een fatsoenlijk christen die de kerk niet plat loopt, maar zich er wel thuis voelt.

Rutte ziet geloofsgemeenschappen als maatschappelijk kapitaal. Zijn mensbeeld is niet puur individualistisch. Als liberaal vult hij het geloof open en vrijzinnig in. Tegelijk sluit hij aan bij een aantal centrale punten uit de Bijbel en de christelijke traditie.

Voor wat geloof voor hem betekent, komt de premier met een citaat van Freek de Jonge: ‘Niets heeft betekenis, we geven er betekenis aan. De godsdienst kan je daar in trainen. Als dat wegvalt, worden we manipuleerbaar en robotesk in onze reacties.’ En Rutte vervolgt: ‘Wat De Jonge zegt is: het geloof geeft niet alleen betekenis. Het werpt ook een dam op tegen het betekenisloze, dus tegen leegte en onverschilligheid. Het maakt mensen weerbaar en zelfstandig, want niet-manipuleerbaar.’

De preek van de premier wekt sympathie. Over de hervormde kerk van zijn jeugd zegt de premier: ‘De Scheveningse nettenboeter zit er naast het Kamerlid, de directeur van Shell naast de tramchauffeur, de ouderling naast de toevallige badgast.’ En iets verderop zegt de premier: ‘Je kijkt niet op tegen de professor of de minister-president. En je kijkt niet neer op de vuilnisman of de postbode.’

Ook kiest Rutte voor een inclusieve benadering. Moslims worden als vanzelfsprekend in het rijtje van gelovigen in Nederland opgenomen. En de premier benadrukt het belang van Artikel 1 van de Grondwet: het gelijkheidsbeginsel.

Hoe sympathiek en weloverwogen Ruttes verhaal ook is, er gaat iets bij me wringen. Is dit dezelfde man die onlangs nog ‘pleur op’ riep om niet aan rechtse flinkheid onder te doen voor Geert Wilders? Is dit dezelfde man die met droge ogen beweert dat er in Nederland geen armoede bestaat? Is dit dezelfde man die eerder dit jaar vluchtelingen publiekelijk opriep om thuis te blijven? En is dit dezelfde man die onlangs een ‘plan voor Nederland’ presenteerde waarin helemaal niets doorklonk over een broodnodig en ambitieus klimaatbeleid?

Wat heeft het knusse kerkgevoel van Mark Rutte te maken met het kritische geluid van de Bijbelse profeet Micha die sociaal onrecht aan de kaak stelt en machthebbers daarover bekritiseert? Wat heeft het te maken met de radicale openheid van Jezus ten opzichte van vreemdelingen? En wat met een doorleefde vorm van rentmeesterschap?

Vorige week nog schreven bisschop Gerard de Korte en de protestantse predikant en voorman René de Reuver in een opiniestuk in Trouw: ‘In een samenleving waarin onderlinge solidariteit en de menselijke maat de boventoon voeren, verwachten de kerken meer van de overheid. Kerken blijven als bondgenoot bijdragen aan armoedebestrijding. Maar als luis in de pels roepen wij op meer te doen voor de meer dan 600.000 huishoudens in de problemen.’

Geloof maakt mensen weerbaar en zelfstandig, want niet-manipuleerbaar. Het is een mooie gedachte inderdaad. Goddank geldt deze gedachte ook voor de mensen die de sympathieke feel good preek van onze premier hoorden of nalazen.

 

 

 

 

 

 

 

Klaver, Talma en een betere wereld

Mijn redactioneel in magazine De Linker Wang, oktober 2016. Het betreft het jubileumnummer vanwege het 25-jarig bestaan van De Linker Wang.

‘Spiritualiteit en politiek zijn voor mij twee kanten van dezelfde medaille,’ schrijft Ruard Ganzevoort in dit blad. ‘Allebei vertellen ze dat de wereld die we zien niet het laatste woord heeft. Dat de status quo nog niet de waarheid is. Dat de logica van de bestaande structuren meer zegt over wie de macht heeft dan over wie het recht aan zijn kant heeft. En dat de inspiratie daar gevonden kan worden waar we weer gaan dromen over hoe het eigenlijk zou kunnen zijn.’

Na bijna zeven jaar neemt Ruard Ganzevoort afscheid als voorzitter van De Linker Wang. Op 29 oktober zal hij op het jubileumsymposium in Utrecht een reflectie geven, zijn zwanenzang als voorzitter van de religiewerkgroep van GroenLinks die dit magazine uitgeeft. Meer over het symposium met als titel ‘Religie: rem of remedie?’ staat te lezen op pagina 7. Ik hoop daar veel lezers van dit blad te ontmoeten!

Het goede leven staat vaak onder druk, bijvoorbeeld door eenzijdig economisch denken. Hiervoor bedacht Jesse Klaver het begrip ‘economisme’. De partijleider van GroenLinks staat in een eerbiedwaardige traditie van mensen die het kapitalisme bekritiseren. In 2009 schreef hij in dit blad een gastcolumn getiteld  ‘Talma en de crisis’ waarin hij als voorzitter van CNV Jongeren liet blijken geïnspireerd te zijn door predikant en ARP-politicus Talma, grondlegger van onze sociale zekerheid uit het begin van de vorige eeuw.

Ook uit de artistieke wereld leveren mensen kritiek op de economische orde. Zo maakte Charlie Chaplin tijdens de grote depressie in de jaren dertig een film getiteld Modern Times. Een afbeelding uit deze film is hiernaast te zien. Chaplin bekritiseerde de gevolgen van industrialisatie en de manier waarop mensen hun eigenwaarde verliezen door saai productiewerk. Een bezoek aan Mahatma Gandhi had hem geïnspireerd.

Econoom Tjeerd de Boer betoogt geheel in deze lijn dat we in 2016 te maken hebben met ‘de terreur van de efficiency’. Zou het concept van het basisinkomen misschien een oplossing kunnen bieden? Binnen GroenLinks lopen de meningen hierover uiteen, zo blijkt uit het artikel van redacteur Anita Broekhuizen.

In de politiek gaat het niet alleen om sociaaleconomische vraagstukken. Denk bijvoorbeeld aan het euthanasiedebat. Zelfbeschikking is een belangrijke waarde, zeker in linkse en liberale kringen. Maar geloof in menselijke autonomie kan ook dogmatische trekjes krijgen. In het sociale verkeer tussen mensen spelen ook andere verlangens en waarden een rol. Daarom hoopt specialist ouderengeneeskunde Nienke Nieuwenhuizen dat er vanuit diverse kerkelijke en politieke richtingen volop gedebatteerd wordt over vragen rond het levenseinde, voorbij het behoudende of juist liberale gelijk. Ook door te luisteren naar elkaar en naar ervaringen uit de praktijk, brengen we die betere wereld dichterbij.

 

Boerkini’s en de angst van mannen

Burkini (bron: Monerda Skute, Flickr.com Creative Commons)

Het dragen van de weinig verhullende bikini is in sommige Arabische landen verboden. Het verbod op de bijna alles verhullende boerkini, dat Franse burgemeesters uitvaardigen, verhult in feite een zelfde soort mannenangst. Hoe universeel wil je het hebben: vrouwen die afwijken van de norm… het maakt mannen zenuwachtig.

Het is potsierlijk dat de boerkini – de badkleding die vrouwen graag dragen die in Europa tot een religieuze minderheid behoren – in Frankrijk het ultieme symbool is geworden van vreemdelingenangst.

De boerkini geeft aanleiding tot opstootjes aan verschillende stranden. Maar is dat de schuld van de boerkini en van de draagsters ervan? Ik dacht het niet. De betreffende Franse burgemeesters kwamen met het ultieme zwaktebod: niet de veelal mannelijke veroorzakers, maar de vrouwelijke slachtoffers van al het gedoe op de stranden worden in hun vrijheid aangetast.

Inmiddels heeft het hoogste Franse rechtsorgaan het boerkiniverbod van de hand gewezen. De Conseil d’État zegt dat het verbod in strijd is met de vrijheid van geloof en de individuele vrijheid. Het gezonde verstand lijkt te zegevieren. Maar de Franse premier Valls houdt vol en zegt dat het afwijzen van de boerkini niets met aantasting van individuele vrijheid te maken heeft. Uiteraard buit ook de rechtse oppositie de gebeurtenissen dolgraag uit. Vive La France! En zo regeert de onderbuik.

Ik ben volkomen klaar met die onderbuik. Nog even en ik ga – bijvoorbeeld in Calais – zelf in een boerkini het strand op. Geflankeerd door vrouwen en mannen in de meest uiteenlopende badkleding. Dat mag veel, maar ook weinig om het lijf hebben. Hopelijk tot grote schrik van zowel rechtse Franse politici als Arabische ayatollahs. Want die hebben meer met elkaar gemeen dan me lief is.

 

 

Juist nu. Stay Human!

Wat een verdriet en pijn. Vijftig mensen doodgeschoten in Orlando, Verenigde Staten, afgelopen zondag. En donderdag de dodelijke aanslag op de bevlogen 41-jarige Britse politica Jo Cox. Honderden, nee duizenden vluchtelingen die aan onze Europese zuidgrenzen verdrinken in de zee. En een groot deel van de Europese bevolking dat zich harteloos toont jegens vluchtelingen die wèl veilig zijn aangekomen.

Het optimisme van de jaren vijftig tot negentig is voorbij, denk ik weleens. Of ben ik door mijn leeftijd inmiddels minder naïef geworden?

Toen ik 17 was kocht ik een gloednieuwe elpee, die ik later als compact disc kocht: Blaze of Glory van de Britse zanger Joe Jackson. Het was 1989. Tommorow’s World heet het openingsnummer van dit prachtige album.

We’re gonna live in Tomorrow’s World
and there will be cities on the moon
No one’ll die in Tomorrow’s World
and miracles will happen soon
In Tomorrow’s World

Wat een optimisme proef ik in de periode waarin gesloten grenzen in Europa opengaan en dictators moeten vluchten. In zijn album Laughter & Lust (1991) bezingt Joe Jackson dit allemaal nog wat explicieter in Obvious Song:

And the walls are coming down
between the west and the east
You don’t have to be a hippie to believe in peace
that’s obvious… obvious

Het zijn de woorden van een Westers en liberaal vooruitgangsgeloof dat nog niet is aangetast en wakker geschud door Twin Towers, bankencrises, Bataclan, Molenbeek en Orlando. Het veilige, bevoorrechte en zogenaamd beschaafde Westen… het is een illusie. Niet alleen de economie globaliseert, ook groeiende ongelijkheid, graaicultuur, angst en geweld. Vaak door het Westen zelf gecreëerd.

Toch geloof ik in een weg vooruit. Dat is weliswaar een aangevochten geloof. Daarbij hoort voor mij een heldere politieke richting. Elementen daarvan zijn: internationale samenwerking, belasting op flitskapitaal, economische herverdeling, klimaatdoelen, demilitarisering, interreligieuze dialoog en emancipatie. Niet om de hemel op aarde te realiseren, maar wel om de hel voor veel mensen te voorkomen.

Mensen zijn geneigd tot veel kwaad. Tenzij… ja, tenzij… ze worden aangeraakt. Blijf mens. Want niet ‘ik’ ben het middelpunt. Stel je open. Stay Human. Juist nu. Zoals Joe Jackson zong, trouwens ook al te horen op datzelfde album uit 1989:

I read the paper but it still isn’t clear
the bombs are falling but I’m still here
I know the figures and I know all of the facts
But all I can do is keep trying …
To look for the Human Touch.

Deze week is de actie ‘Stay Human’ begonnen. Kijk op http://www.stayhuman.nu.

 

Geen brede volkspartij. Maar GroenLinks staat wel voor solidariteit

GroenLinks zal niet snel een brede volkspartij worden. Dat ben ik eens met Aarnoud van der Deijl (Trouw, 14 mei). Aan de linkerkant van het politieke spectrum is de SP er immers ook. GroenLinks is niet altijd vrij van secularisme. En genoeg aansluiting met allochtonen is beslist een aandachtspunt voor de partij. Maar dat de partij onder Jesse Klaver “oude idealen inruilt voor het neoliberale idee van zelfredzaamheid”, zoals Van der Deijl stelt, is pertinent onjuist en vraagt om repliek.

Jesse Klaver is één van de scherpste criticasters van het neoliberalisme, door hem ‘economisme’ genoemd. Vooral VVD, CDA en D66 geven marktwerking ruim baan en pleiten voor een kleinere overheid. En de PvdA laat zich op dit belangrijke punt als coalitiepartner gijzelen door de VVD. Klaver en zijn partij pleiten daarentegen voor forse investeringen in de publiek sector. Ook is het Klaver die belastingontwijking hoog op de politieke agenda zet.

In tegenstelling tot Femke Halsema neemt Klaver een meer onbevangen houding in tegenover religie en kerk. Het bepaalde ook zijn keuze voor de CNV-jongeren, waarvan hij voorzitter was voordat hij de actieve politiek in ging.

GroenLinks ziet de kerken als bondgenoot in de strijd tegen armoede, uitsluiting en eenzaamheid. Dat bleek ook afgelopen vrijdag in de Pauluskerk te Rotterdam. Daar werd, zoals elk jaar, de Ab Harrewijn Prijs uitgereikt. De prijs wordt mede gesponsord door Kerk in Actie. De prijs is vernoemd naar ‘rode dominee’ Ab Harrewijn die partijvoorzitter en later kamerlid werd van GroenLinks. Dit jaar gaat de prijs naar ‘Here to Support’ van de Vluchtkerk, voor ongedocumenteerden.

Dit alles maakt GroenLinks inderdaad nog niet tot een brede volkspartij. Dat hoeft ook niet, als er tussen linkse partijen maar constructief wordt samenwerkt. En graag houd ik samen met Van der Deijl GroenLinks bij de les als het gaat om de broodnodige veelkleurigheid binnen de partij, ook in levenbeschouwelijk opzicht.

 

Zolang compassie maar regeert

Hieronder het redactioneel dat ik als hoofdredacteur schreef voor het mei-nummer van magazine De Linker Wang.

Geduld is een schone zaak… De Palestijnse vrouw op de voorpagina van dit blad, maakt dit duidelijk met haar gele protestbord. Menselijke waardigheid en vrede… het duurt lang voordat alle mensen voldoende zijn ‘opgeladen’ voor een wereld waarin compassie regeert.

Dat blijkt ook uit het verhaal van de Palestijn Bassam Aramin. Als tiener verzette hij zich tegen de Israëlische bezetter die hem hard strafte. Inmiddels maakt hij deel uit van de vredesbeweging Combatants for Peace waarin Palestijnse oud-strijders en Israëlische ex-militairen zich samen inzetten voor vrede. Een hoopvol signaal in een weerbarstige wereld.

Die weerbarstigheid blijkt ook uit ‘de uitsmijter’ op de achterkant van dit blad, geschreven door Geesje Werkman, projectmanager van Kerk in Actie. Ze houdt zich bezig met vluchtelingen en hekelt de Europese politiek. De overeenkomst die Europa onlangs sloot met Turkije ‘rammelt als het gaat over lotsverbetering van mensen’. Ze heeft daarvoor zes argumenten. De deal is volgens haar in strijd met ‘oude Europese waarden’.

Naar deze waarden gaat Bas de Gaay Fortman op zoek in zijn nieuwe boek Moreel Erfgoed dat onlangs werd gepresenteerd in Rotterdam. Redacteur Ina Scholma-Huisman was erbij en schreef een verslag. De Gaay Fortman laat zich onder meer inspireren door verhalen uit de Bijbel. Maar die moeten volgens hem niet verward worden met ‘enge taal’ over een leidende cultuur, christelijke waarden of een joods-christelijke traditie.

Zingeving en sociale verbanden. Daar zijn mensen blijvend naar op zoek. Het blijkt ook een belangrijk aspect te zijn van de opkomende stadslandbouw. Redacteur Anita Broekhuizen schrijft over haar eigen ervaringen in Breda met stadslandbouw. ‘Het heeft wel wat spiritueels, je bent duurzaam bezig met de aarde. Je leert veel van het kijken naar hoe iets organisch kan groeien.’

Maar wat als groei overschaduwd wordt door pijn en uitzichtloos lijden? Het is een vraag die aan de orde komt in een indringend interview met kinderarts Paul Brand door redacteur Yfke Nawijn. Brand vindt de leeftijdsgrens in de euthanasiewet onrechtvaardig. In 2006 schreef hij ‘De stoel van God’, een roman over een arts en een jongen van elf jaar die ongeneeslijk ziek is. De roman is fictie maar gebaseerd op eigen ervaringen van de kinderarts.

Naast thema’s als vrede, gerechtigheid, duurzaamheid en emancipatie, besteedt De Linker Wang dus ook aandacht aan medisch-ethische thema’s. Overwegingen en dilemma’s die dan spelen, raken mensen tot in hun ziel. Ze hangen nauw samen met levensbeschouwing en ethiek, ook als leidraad voor de politieke keuzes die mensen maken. Reflectie en debat hierover houden in een vrije samenleving gelukkig nooit op. En dat is goed. Zolang compassie maar regeert.

 

 

 

Referendum is waardevol maar moet worden hervormd

De Nederlandse kiezers mogen een stem uitbrengen. Het gaat op 6 april over het verdrag tussen de Europese Unie en grensland Oekraïne. Zelf zal ik vóór stemmen. Ik wil de vrijheidslievende Oekraïners niet in de steek laten. En het is onjuist dat het verdrag een opstap is naar het EU-lidmaatschap van Oekraïne; de EU sloot ook met andere buurlanden verdragen, zoals met Marokko. Daar kraaide toen geen haan naar.

 

Wat RTL4 lukt… en GroenLinks niet

Ali B. (foto door Gerard Stolk, flickr.com creative commons)

Na een week hard werken, is het tijd voor ontspanning. Als vrijdagavond de kinderen slapen, maken we koffie. We nemen plaats op de bank en kijken naar RTL4. Op dit moment The Voice Kids en daarna RTL Late Night. Leuke en ontspannen televisie vooral.

Voor de enkeling die het nog niet weet: The Voice Kids is de populaire zangtalentenjacht voor kinderen van 9 tot en met 14 jaar, de jeugdversie van The Voice Of Holland. Prachtige televisie. Naast de artiesten Marco Borsato en Ilse de Lange zit Ali B. in de jury. En dat levert een boel lol en positieve energie op.

 

GroenLinks, religiestress en humaniteit

Groene politici uit heel Europa vertellen over religie en politiek. Het gebeurt in een nieuwe bundel van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks. Is religie vijand of vriend van progressieve, linkse en groene politiek? De werkelijkheid is weerbarstig en het antwoord veelkleurig, zo blijkt. GroenLinks schiet niet in een kramp en gaat voorbij de religiestress. Een lichtend en humanitair voorbeeld voor progressief Nederland.

 

Keulen, xenofobie en het menselijk tekort

Zie je wel: vluchtelingen deugen niet. Deze reflex ligt voor de hand. Honderden mannen met een ‘Noord-Afrikaans of Arabisch uiterlijk’ vielen bij het treinstation in Keulen met de jaarwisseling talloze vrouwen aan om hen aan te randen en te beroven. Angstaanjagend dat dit zo massaal gebeurde in de openbare ruimte. Een aantal vrouwen is voor het leven getekend. Vandaag meldden anonieme politiebronnen aan ‘Wellt am Sonntag’ dat er onder de arrestanten een groot aantal Syrische vluchtelingen zit.

 

‘Ik weet niet zeker of het CDA over 20 jaar nog bestaat’

Voor de website NieuwWij.nl werd ik als hoofdredacteur van magazine De Linker Wang geïnterviewd door redacteur Enis Odaci. Het gesprek ging over religie, spiritualiteit en politiek. Hieronder staat de link

http://www.nieuwwij.nl/interview/theo-brand-niet-zeker-of-cda-over-20-jaar-bestaat/

 

Parijs, stad van wanhoop en kansen

Hieronder het redactioneel dat ik schreef voor het decembernummer van tijdschrift De Linker Wang.

Parijs. Tijdens onze redactievergadering stond de naam van de Franse hoofdstad symbool voor de internationale klimaattop die nu gaande is. Op 13 november waren er in die stad gruwelijke aanslagen die meer dan 130 mensenlevens eisten. Angst en woede zijn groot, met in het achterhoofd nog de aanslag op de redactie van satirisch tijdschrift Charlie Hebdo begin 2015, ook in Parijs.

De vijand is niet ver weg en komt met een mitrailleur naar een terras of theater. Hij doet een beroep op de Islam, de godsdienst waar wereldwijd 1,7 miljard mensen zich mee verbonden voelen. In Europa is de Islam juist de religie van veel migranten en vluchtelingen die vaak als vreemd en anders worden gezien. Zo wordt niet alleen onze vrijheid, maar ook de vrede op de proef gesteld.

Erica Meijers van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks verbleef in Lyon tijdens de aanslagen, waar ze met collega’s uit Parijs en Istanbul het nieuws volgde. Kort daarvoor had zij haar eerste workshop over religie en groene waarden gegeven tijdens de council van de Europese groene partij. Conclusie was ‘dat er meer gesprek nodig is om de polarisatie tussen seculiere en gelovige visies binnen de groene beweging te verminderen’, vertelt Meijers in dit blad. ‘Erger dan door wat daarna volgde, kon onze poging niet ondermijnd worden. Toch is het gesprek noodzakelijker dan ooit.’

Hoogleraar Birgit Meyer is een toonaangevend religiewetenschapper en constateert in dit blad dat religie meer is dan een overtuiging alleen. Ook zij vindt kennis over religie belangrijk. ‘Veel conflicten gaan over de materiële aspecten van religie. Over hoe mensen hun religie als onderdeel van hun alledaagse werkelijkheid uitdragen. Debat hierover hoort bij een democratische samenleving.’

Religie kan een motor zijn van verandering en vernieuwing. Dat blijkt uit de Klimaatloop die dwars door Nederland trok. Veel kerken en ook een moskee openden hun deuren voor de pelgrims die op weg gingen en daarmee een signaal afgaven naar politici om werk te maken van de klimaatdoelen. Staan deze pelgrims ook symbool voor de miljoenen vluchtelingen die door klimaatverandering huis en haard moeten verlaten? Duurzame ontwikkeling, vrede en gerechtigheid hangen nauw samen.

Parijs staat symbool voor alles wat mis kan gaan. Maar ook voor de positieve keuzes die mensen kunnen maken, hooggeplaatst of niet. Zij kunnen stappen zetten naar vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping. Daar is geloof voor nodig in de veerkracht van mensen, zoals Farah Karimi verwoordde tijdens de Preek van de Leek in Den Haag. Haar indrukwekkende verhaal staat in dit decembernummer. Karimi buigt zich over de vraag hoe we een ‘rechtvaardige koning’ kunnen verwachten. Niet door af te wachten of juist zaken naar onze hand te zetten. Wel door geraakt te worden en samen met anderen in beweging te komen.

Theo Brand, hoofdredacteur.

 

‘Onze God is de beste’, dat geeft geen pas

Op website NieuwWij.nl verscheen zondag – kort na de bloedige aanslagen van vrijdag 13 november in Parijs – een bijdrage van theoloog Jean-Jacques Suurmond onder de titel ‘Deze Allah is te klein’. Ik ga helemaal mee met de auteur, totdat hij zijn eigenlijke punt maakt. Ik vat samen: terrorisme is inherent aan de islam en Jezus is beter dan Mohammed.

 

Eindelijk bewijs: religie is bron van alle kwaad

Purim feest. Foto: Max Nathans (Flickr.com Creative Commons).

Een opmerkelijk bericht op opiniewebsite Joop.nl: Religie maakt kinderen egoïstischer en gemener.  Wetenschappers aan de universiteit van Chicago onderzochten 1170 kinderen in zes landen. Daarbij werd gekeken naar christelijke, islamitische en niet-religieuze gezinnen. Uit interviews en testjes zou blijken dat religieus opgevoede kinderen strenger oordelen en minder tolerant en vrijgevig zijn dan kinderen uit niet-religieuze gezinnen.

 

Pamflet CDA zegt niets, de keuzes tellen

Opiniestuk in dagblad Trouw, 9 oktober 2015.

Niet Jesse Klaver maar het CDA heeft de oudste papieren als het gaat om kritiek op het economisme van de politiek. Dat blijkt uit een interview met Rien Fraanje, directeur van het wetenschappelijk instituut van het CDA in Trouw (7 oktober). Andere partijen nemen de ideeën van het CDA over, zo moeten we geloven.

 

Geloven in vrede, je moet maar durven!

Deze week is het Vredesweek. Jaarlijks gebeurt dat rond 21 september: de Internationale Dag van de Vrede, uitgeroepen door de Verenigde Naties. Kerken en scholen besteden er aandacht aan en ook organisaties als PAX voor Vrede. Heeft zo’n vredesweek zin? Geweld lijkt onuitroeibaar. Vijftig miljoen mensen zijn op de vlucht, vooral door geweld. Je zou er cynisch van worden.

 

In Memoriam: Ir. Jan Bulens (1923-2015)

Jan Bulens ontmoette ik als student journalistiek in 1992. Ik schreef een werkstuk over ‘vredesgeneraal’ Chiel von Meijenfeldt en kwam Bulens als belangrijke bron op het spoor. Een bezielend mens met wie ik altijd contact heb gehouden en aan wie ik goede herinneringen bewaar. Deze zomer overleed hij.

 

Jesse Klaver en de christelijk sociale agenda

Jesse Klaver. Foto: Merlijn Doomernik.

Partijleider Jesse Klaver van GroenLinks spreekt op 26 augustus in Doorn tijdens het Christelijk Sociaal Congres 2015. De stichting achter het congres is een bundeling van tientallen christelijke organisaties en heeft sterke banden met het CDA. Hoe opmerkelijk is het podium dat aan Klaver geboden wordt?

 

Wat politici kunnen leren van de Ramadan

Hieronder mijn redactioneel in het juli-nummer van magazine De Linker Wang.

De islamitische vastenmaand ramadan is bij het verschijnen van dit nummer in volle gang en eindigt met het Suikerfeest op vrijdag 17 juli. Het is een periode van bezinning en spiritualiteit voor moslims. Redacteur Nadine Huiskes verzamelde foto’s over de ramadan en schreef het fotoverhaal in het hart van dit blad. Ook interviewde zij de Haagse moslima Sabra Rahiembaks die als medewerker van de Koninklijke Marechaussee is geschorst vanwege – althans zo lijkt het – haar geloofsovertuiging. Het is bijzonder om te lezen hoe Sabra met respect voor zichzelf en voor anderen niet bij de pakken neerzit en zich inzet voor de gemeenschap.

 

Politiek kan niet zonder inspiratie

Cathy Ubels-Veen in 1982 op het Binnenhof.

Gedachten bij het overlijden van Cathy Ubels-Veen (1928-2015) – gepubliceerd in het mei-nummer van De Linker Wang.

Catharina (Cathy) Ubels-Veen (1928) is op 17 februari 2015 overleden. Zij was namens de Evangelische Volkspartij (EVP) van 1982 tot 1986 lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Toen het overlijdensbericht de redactie bereikte, lag het maartnummer al bij de drukker. Daarom nu in De Linker Wang aandacht voor deze authentieke progressieve politica. En voor de partij waarvan zij vier jaar het gezicht was: de EVP, misschien wel de meest opmerkelijke voorloper van GroenLinks.

 

Redactioneel – De Linker Wang – mei 2015

Hieronder mijn redactioneel in het mei-nummer van magazine De Linker Wang.

De ontevreden Henk en Ingrid zijn invloedrijk. Niet alleen de PVV consulteert hen. Ook VVD en CDA raadplegen dit denkbeeldige autochtone echtpaar stelselmatig. Idealen of principes? Prachtig misschien, maar ze zijn ondergeschikt aan de strijd om de kiezer. Zo verdwijnt moreel gezag en is populisme het gif geworden van de politiek.

 

Hoelang verwarren we liberalisme nog met kapitalisme?

In Nederland verdient Ahold-topman Dick Boer bijna driehonderd keer meer dan Soufian Afkir die bij Albert Heijn vakken vult. Het filmpje waarin dit glashelder naar voren komt, is inmiddels door honderdduizenden mensen bekeken. IJzersterk vind ik deze actie van Young & United, een samenwerkingsverband van de FNV en diverse (jongeren-) organisaties. Ik vraag me af hoelang we in Nederland liberalisme nog blijven verwarren met kapitalisme.

 

Geen grap: een hoorcollege in de Stille Week

Een openbaar college over de klassieke betekenis van Jezus’ sterven (‘verzoening door voldoening’) vindt woensdag 1 april plaats in Zwolle, midden in de Stille Week. De avond wordt gratis aangeboden door AKZ+ voor theologische bezinning, een initiatief vanuit de theologische universiteiten in Kampen (gereformeerd vrijgemaakt) en Apeldoorn (christelijk gereformeerd) en VIAA, de gereformeerde hogeschool in Zwolle. Ik ben getriggerd, hoopvol gestemd en… verbaasd. Want vraagt de Stille Week voor Pasen niet eerder om meditatie en verstilling?

 

Jouw stem beïnvloedt de koers van het waterschap

Naast de verkiezingen voor Provinciale Staten kun je op 18 maart ook een stem uitbrengen voor het bestuur van je waterschap. Dat roept vragen op. Heeft een door burgers gekozen waterschapsbestuur wel zin? Iedereen wil toch veilig achter de dijken wonen? Iedereen wil toch dat zijn of haar afvalwater gezuiverd wordt? Ja, natuurlijk. Maar er speelt meer…

Waterbeheer kent verschillende belangen. Legt het waterschap als waterbeheerder bijvoorbeeld meer accent op ecologie of juist op economie en landbouw? Moet het waterschap zich beperken tot zijn kerntaken of ook bijdragen aan bijvoorbeeld ontwikkelingssamenwerking? Moeten steden meer klimaatadaptief worden ingericht of loopt dat allemaal niet zo’n vaart? Daarover verschillen de meningen.

 

Mohammed is geen Jezus. Is dat een ramp?

Afbeelding van Maria met Jezus in de Aya Sofya moskee, Istanbul (eigen foto).

Jezus was geweldloos terwijl Mohammed onder meer een legeraanvoerder was. Logisch dus dat de islam een bron is van terrorisme. Dit geluid klinkt steeds vaker. De zanger Daniël Lohues schreef er een column over in het Dagblad van het Noorden. Ook in Trouw klinkt dit geluid. Schrijver Caspar Visser ’t Hooft stelde in deze krant: “Moslims baseren hun geloof op de boodschap van een profeet die door veroveringen getriomfeerd heeft, christenen geloven in een God die zich heeft laten vernederen.”

 

Zonder liefde vermorzelen we de vrijheid

De moordaanslag in Parijs op journalisten van het satirische blad Charlie Hebdo is een gruweldaad ten koste van de menselijke waardigheid en de vrijheid van meningsuiting. De maatschappelijke gevolgen van de aanslag kunnen leiden tot spanningen en verdere escalatie van geweld. Naast vrijheid is dus ook vrede in het geding. Het is de kunst om voor zowel vrijheid als vrede oog te hebben. Sterker nog: ze kunnen niet zonder elkaar.

Wat me opvalt in het tumult op de sociale media en tijdens optredens van mensen op radio en televisie is soms de eenzijdigheid. Of ze leggen alle nadruk op de geschonden vrijheid van meningsuiting, vaak zonder zich te storen aan moslimhaat en grove generalisaties over bijvoorbeeld religie. Of ze waarschuwen tegen het stigmatiseren van bevolkingsgroepen en de islam, met de opmerking dat provocaties nu eenmaal tot provocaties leiden: een ondoordachte en onverantwoordelijke manier van bagatelliseren.

Eeuwenoude bronnen en wijsheidstradities helpen ons verder. Kernboodschap: zonder compassie – zonder liefde – gaat het niet. We zouden ons allereerst moeten verplaatsen in de partner of in het kind van een redacteur of cartoonist die om het leven kwam. En in de familie van de 42-jarige Franse politieagent Ahmed die ook bij de dodelijke slachtoffers hoort. En in de ouders van de niets en niemand ontziende daders. En in de journalisten en medewerkers die de aanslag overleefden, gewond of ternauwernood ontkomen aan een genadeloze zee van kogels.

Misschien moeten we eerst gewoon stil worden. Misschien moeten we eerst luisteren. Respect tonen. Begrijpen dat het gaat om een strijd tussen liefde en haat. Niets meer en niets minder. Naar All you need is love van de Beatles luisteren. Vriendelijk zijn voor een willekeurige onbekende. En beseffen dat blamen en framen vooral leidt tot vijandschap en haat. En dat we zonder liefde zelf ook de vrede om zeep helpen. En daarmee uiteindelijk de vrijheid vermorzelen.

Deze tekst is ook gepubliceerd op de website NieuwWij.nl.

 

 

 

 

 

 

God en het recht om af te wijken

Humanistisch voorman Boris van der Ham en een aantal van zijn medestanders maakten zich eerder deze week sterk voor de positie van atheïsten. In een groot aantal landen worden atheïsten vervolgd of gediscrimineerd. Van der Ham en het Humanistisch Verbond hebben een punt. Hun actie doet mij denken aan christenen die in actie komen tegen christenvervolging. Ook christenen worden in veel landen vervolgd en gediscrimineerd. Ook zij hebben een punt.

 

Redactioneel – De Linker Wang – december 2014

Hieronder het redactioneel dat ik schreef in het decembernummer van De Linker Wang.

‘Palestijnen die met stenen gooien of een bom plaatsen, beantwoorden in zekere zin aan het vijandbeeld dat heerst. Dat is veel minder gevaarlijk dan Palestijnen die zeggen: Ik ben niet jouw vijand.’ Dit zegt Janneke Stegeman in dit nummer van De Linker Wang. Ze maakt duidelijk dat conflicten vaak ‘complex en gelaagd’ zijn. De theologe werkt voor de organisatie Kerk en Vrede en zegt: ‘Het is eigenlijk vreemd dat als onze inzet vrede is, we vaak in de eerste plaats aan geweld denken.’

Stegemans woorden sluiten aan bij het essay van Wilhelm Lagrouw over vijanddenken. Mensen moeten leren om de ‘weg van de meeste weerstand’ te gaan, zo schrijft hij. Iemand die deze weg bewandelt is Debby Farber uit Israël. Samen met haar collega’s van beweging Zochrot wil zij de herinnering aan de Nakba (‘de ramp’) levend houden. Voor zover er tenminste een herinnering is, want de meeste Israëliërs hebben geen idee wat voor Palestijnse tragedie zich heeft afgespeeld bij het ontstaan van de staat Israël in 1948, zo vertelt ze. Juist om het conflict tussen Israël en de Palestijnen op te lossen, is aandacht voor de Nakba nodig.

 

Imitatio Maria

(Foto: Michael Beck. Bron: Flickr.com Creative Commons)

Deze overweging schreef ik voor het advents- en kerstnummer van ‘Gaandeweg’, uitgave van de Protestantse Gemeente Zwolle.

“Maria gelukkig prijzen betekent niet altaren voor haar bouwen, maar het betekent met haar de God aanbidden die het nederige aanziet en het uitverkiest.” Deze woorden komen van Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) en staan in ‘Een thematisch dagboek’ met een groot aantal teksten van de bekende theoloog, samengesteld door Gerard Dekker.

 

Speels polderen met Piet

Volgens mijn zoon Jochem (8) zijn Pieten zwart omdat zij door de schoorsteen komen. Zwart van het roet. “Maar wij hebben geen schoorsteen”, wierp mijn dochter Maartje (6) tegen. “Dan zijn ze zwart van de schoorstenen van andere huizen. Daar komen ze namelijk wel door de schoorsteen”, hield Jochem – inmiddels onderdeel van het jaarlijkse complot – vol. De nog in Sint gelovende Maartje keek mij vragend aan. Ik besloot Jochems verklaring zonder toelichting te bevestigen.